Սոցիոֆոբիա
Սոցիոֆոբիան հաճախ սկսվում է դեռահասության տարիքում և իրենից ներկայացնում է վառ արտահայտված, կայուն վախ` պայմանավորված մեկ կամ մի քանի սոցիալական իրավիճակներով, երբ անհատը բախվում է անծանոթ մարդկանց գնահատականներին: Անձը չափազանց անհանգստանում է, որ իր գործողությունները կվարկաբեկեն իրեն կամ կգցեն շփոթմունքի մեջ: Այսպիսի մարդիկ ամեն ինչ անում են, որպեսզի խուսափեն այդպիսի իրավիճակներից: Վախեցնող իրավիճակը գրեթե միշտ հանգեցնում է տագնապի առաջացման, որը կարող է արտահայտվել խուճապի նոպաներով:
Պետք է նշել, որ մարդը գիտակցում է իր վախի անհիմն կամ չափազանցված լինելը: Սոցիալական ֆոբիաները կարող են լինել առանձին. օրինակ` կապված ուրիշների ներկայությամբ ուտելու, հասարակության առջև ելույթ ունենալու հետ և այլն, կամ դիֆուզ` ներառելով ընտանիքից դուրս բոլոր սոցիալական իրավիճակները: Երեխաների վախը նմանատիպ իրավիճակներում կարող է արտահայտվել լացով, կամակորությամբ, տեղում քարանալով կամ անծանոթ մարդկանց հետ շփումից խուսափելով:
Սոցիոֆոբիա ունեցող դեռահասներն անհանգստանում են ամենաչնչին առիթներով, վախենում են անփույթ երևալուց և ամաչում են ուսուցչին հանձնել տետրը կամ կոճկել վերարկուն բոլորի աչքի առաջ, կամ խանութում վաճառողին որևէ բան ասել: Առավել հաճախ նրանց անհանգստացնում է մարդկանց ներկայությամբ որևէ բան անելու անհրաժեշտությունը: Նրանք վախենում են, որ դաս պատասխանելիս կսկսեն կակազել, որ իրենց հարցը հիմար կհնչի, որ ուրիշների մոտ ճաշելիս կարող են գցել ափսեն կամ թափել հյութը: Հատկապես մեծ է լինում նրանց տագնապը, երբ գտնվում են հեղինակություն վայելող մարդկանց կամ հասակակիցների շրջապատում: Սոցիոֆոբիայով տառապող դեռահասները սովորաբար ավելի հուզական են, ավելի տխուր և ինքնամփոփ, քան մյուս երեխաները: Նրանք հաճախ են հայտնվում տհաճ իրավիճակներում, որոնք հաճախ չեն կարողանում հաղթահարել սոցիալական հաղորդակցության հմտությունների պակասի պատճառով: Այս երեխաները ցանկանում են դուր գալ ուրիշներին, սակայն նրանք այնքան են վախենում անել մի բան, որը կարող է քննադատության արժանանալ, որ իրենց մատնում են միայնության և տանջանքների: Այդ վախը խանգարում է նրանց հարաբերություններ կառուցել, ինչին նրանք շատ են ձգտում: Ծայրահեղ ծանր դեպքերում այդպիսի երեխաների մոտ կարող է գեներալիզացված սոցիոֆոբիա ձևավորվել: Նրանք սկսում են վախենալ գրեթե բոլոր սոցիալական իրավիճակներից. վախենում են հանդիպել կամ խոսել անծանոթ մարդկանց հետ, խուսափում են այլ մարդկանց հետ շփումից, բացի ընտանիքի անդամներից, նրանց համար շատ դժվար է դպրոց հաճախելը, ակտիվ հանգստի մասնակցելը և, ընդհանրապես, սոցիալական հաղորդակցման հմտություններ սովորելը:
Սոցիֆոբիայի հետ կապված տագնապը կարող է այնքան ուժեղ լինել, որ առաջացնի կակազություն, առատ քրտնարտադրություն, ստամոքսի խանգարում, արագ սրտխփոց և այլն: Սոցիոֆոբիայով տառապող դեռահասները հաճախ համոզված են, որ իրենց ֆիզիկական ռեակցիաները շրջապատի մարդկանց թույլ են տալիս եզրակացնել, որ իրենք ադեկվատ չեն, ինչի հետևանքով դառնում են ավելի տագնապային: Արդյունքում արատավոր շրջան է սկսվում. սոցիֆոբիայով տառապող երեխաները կանխազգում են շփման մեջ իրենց անփութությունը, անհարմարությունն ու անհաջողությունը, ինչը տագնապ է առաջացնում, երբ նրանք ընկնում են վախենալի իրադրության մեջ: Դա էլ իր հերթին հանգեցնում է նրանց տագնապի խորացմանը և ֆիզիկական նախանշանների դրսևորման ուժգնացմանը: Արդյունքում, նրանք սկսում են խուսափել սոցիալական շփումներից` չհամարձակվելով զանգել օրինակ դասընկերոջը տնային հանձնարարություններն իմանալու համար կամ ամաչում են ուսուցչին խնդրել, որ բացատրի նյութը, նրանք չեն կարողանում ստիպել իրենց և վերցնել խոսափողը, որպեսզի պատասխանեն հեռախոսազանգին և այլն: Խուսափումը շատ ծայրահեղ դեպքերում կարող է հանգեցնել լիակատար սոցիալական մեկուսացման:
Ա. Բարսեղյան
