Month: Դեկտեմբերի 2017

Մանկավարժական բարձիթողություն կարող է առաջանալ այն դեպքում, եթե սոցիալ-մանկավարժական անբարենպաստ պայմաններն առաջացել են տարիքային զարգացման այն փուլում, երբ երեխայի ուղեղի իմացական և ինտելեկտուալ հիմնական որակներն արդեն քիչ թե շատ ձևավորված են:

Այսպիսի դպրոցականների շրջանում երբեմն հանդիպում են բարձր առաջադիմությամբ աչքի ընկնող երեխաներ: Այդ առումով հետաքրքրական են դպրոցականների խմբի՝ Գ.Պ. Անտոնովայի կողմից անցկացված երկարատև հետազոտությունների արդյունքները: Նրա տվյալների համաձայն՝ 6-րդ և 7-րդ դասարաններում ցածր գնահատականներ ստացած աշակերտների շրջանում եղել են մարդիկ, ովքեր գերազանց են սովորել ցածր դասարաններում, և հոգեբանական փորձերի արդյունքում նրանց մոտ հայտնաբերվել է ինտելեկտուալ զարգացման բարձր մակարդակ: Այս երեխաների զարգացման խորացված վերլուծությունը ցույց է տվել, որ առաջադիմության կտրուկ վատացման հանգեցրած սկզբնապատճառը եղել է նրանց պոտենցիալ հնարավորությունների և նրանց առջև դրված պահանջների անհամապատասխանությունը: Նրանց ներկայացված պահանջները չափազանց հեշտ են եղել և ըստ այդմ՝ չեն խթանել դպրոցականների հոգեկան գործունեությունը:

Լինելով ավելի զարգացած, քան մյուսները՝ այս երեխաները տարրական դասարաններում առանց դժվարության հաղթահարել են ուսումնական առաջադրանքները. նրանց գովել են, ուրիշների համար որպես օրինակ են բերել, ինչը բարձր ինքնագնահատականի հիմք է դարձել: Ուսուցման գործընթացի չափազանց հեշտ լինելու արդյունքում աշակերտները չեն սովորել հաղթահարել դժվարությունները, նրանց մոտ չի ձևավորվել կայուն ինտելեկտուալ աշխատունակություն, պարզ հանձնարարությունները չեն խթանել նրանց իմացական մոտիվացիան: Միջին դասարաններ փոխադրվելուն զուգընթաց ուսումնական նյութի բարդության աստիճանը բարձրացել է, և դպրոցականներն արդեն չեն կարողացել նախկինի պես քիչ ջանքեր ներդնելով՝ ստանալ սովորական դարձած բարձր գնահատականները: Դա բացասական վերաբերմունք է առաջացրել ուսուցիչների նկատմամբ, ովքեր, ըստ երեխաների, սկսել են վատ վերաբերվել իրենց: Առաջադիմությունը վերականգնելու համար ավելի մեծ ջանքեր գործադրելու փոխարեն նրանք սկսել են ավելի քիչ աշխատել: Բարձր ինքնագնահատականը պահպանվել է, սակայն այն արդեն չափազանցված է համարվել` համապատասխան չլինելով երեխաների գիտելիքներին և դասարանում նրանց դիրքին: Նրանց նկատմամբ պահանջների և գիտելիքների միջև հակասություններն էլ ավելի են աճել, աճել է նաև դպրոցի և ուսուցման հանդեպ զզվանքը, խորացել է այս աշակերտների մանկավարժական բարձիթողությունը:

Դպրոցականների պոտենցիալ հնարավորությունների և նրանց զարգացման մակարդակի միջև եղած խիստ հակասությունները, որոնք նկարագրված են այստեղ, բավականին հազվադեպ են հանդիպում:

Ավելի հաճախ այսպիսի աշակերտներն իրենց համար ուսուցման հեշտ պայմաններում ուղղակի իրենց հնարավորություններից ցածր են զարգանում, ձեռք են բերում գիտելիքների ավելի քիչ պաշար, քան կարող էին ունենալ ուսուցման իրենց համապատասխանող պայմաններում: Ցածր առաջադիմությունը դիտվում է որպես հարաբերականորեն վատ առաջընթաց, քանի որ այդպիսով երեխան չի կարողանում լիովին դրսևորել իր մեծ ներուժը:

 Անուշ Ալեքսանյան
«Ինչ պետք է իմանան անցանկալի վարքի մասին մանկավարժները»

Տագնապ բառը ավելի վաղ է ծագել ցույց տալու համար անորոշ լարվածության և անհանգստության զգացում: Դրանից հետո ծագեց նաև տագնապայնություն  բառը, որը բնորոշում է անձնային որակ, մարդ, որը առավել հակված է տագնապի:

Տագնապի ֆիզիոլոգիական նշաններն են.

• արագ սրտխփոցը,
• մակերեսային շնչառությունը,
• բերանի չորությունը,
• կոկորդում կծիկի զգացողությունը,
• ոտքերում թուլությունը:

Բացի ֆիզիոլոգիական նշաններից կան նաև այնպիսի վարքային ցուցիչներ, որոնք խոսում են երեխայի մոտ տագնապի առկայության մասին.

• երեխան եղունգներն է կրծում,
• ճոճվում է աթոռի վրա,
• թմբկահարում է մատներով սեղանին,
• մազերի հետ է խաղում,
• ձեռքերի մեջ պտտում է տարբեր իրեր:

Տագնապի վիճակը ոչ միշտ կարելի է գնահատել որպես բացասական երևույթ: Երբեմն տագնապի զգացումն է ստիպում մարդուն մոբիլիզացնել ուժերը:

Առանձին, սակայն հաճախակի կրկնվող տագնապի զգացումները կարող են վերաճել կայուն վիճակի` անձնային որակի` տագնապայնության:

Տագնապայնության առաջացման վրա ազդող սոցիալական գործոնների մեջ մասնագետները նշում են` ծնողների դժգոհությունը սեփական կյանքից, սեփական աշխատավարձից, անբավարարվածությունը կյանքի պայմաններից և այլն:

Ավելի հաճախ տագնապայնություն է զարգանում երեխայի մոտ, եթե նա ներքին կոնֆլիկտի, կամ առհասարակ կոնֆլիկտի իրավիճակում է լինում: Տագնապայնությունը խթանվում է.

1. երեխայի հանդեպ բացասական պահանջներով, որոնք կարող են ստորացուցիչ լինել, կամ նրան կախյալ վիճակի մեջ դնել,
2. անհամապատասխան, ավելի հաճախ չափից մեծ պահանջներով,
3. հակասական պահանջներով, որոնք երեխայի առաջ դրվում են դպրոցի կամ ծնողների կողմից:

 Տագնապային երեխայի բացահայտման չափանիշները՝

1. երեխան անընդհատ անհանգստության մեջ է,
2. ինչ-որ բանի վրա կենտրոնանալու դժվարություն է ունենում, հաճախ անհնարին է լինում,
3. մկանային լարվածություն ունի, օրինակ՝ պարանոցի կամ դեմքի հատվածում,
4. դյուրագրգիռ է,
5. քնի խանգարումներ ունի,

 Եթե վերը նշված չափանիշներից որևէ մեկը տևական ժամանակահատվածում նկատվում է երեխայի վարքում, կարելի է ասել, որ երեխան տագնապային է:

 Ինչ է վախը

Պետք է հստակ տարբերել տագնապն ու վախը: Տագնապը այն զգացումն է, որի կազմության մեջ մտնում են շատ զգացմունքներ, որոնցից մեկը նաև վախն է: Տագնապի զգացման մեջ հիմնական տեղը պատկանում է վախին, սակայն այն կարող է պարունակել նաև տխրություն, մեղքի զգացում, ամոթ և այլն:

Եթե երեխայի վարքում վախերը շատ են, ապա կարելի է ասել, որ նա տագնապային անձ է, կամ տագնապային երեխա է:

Վախը մարդու կյանքին, բարօրությանը սպառնալիքի հուզական արձագանքն է: Ուղեկցվում է նյարդային համակարգի լարվածությամբ: Տագնապը այդ սպառնալիքի ակնկալիքն է, և սպասման վիճակ է իրենից ենթադրում:

Վախերը լինում են.

• Իրավիճակային — երբ վախը կախված է լինում իրավիճակից,  և իրավիճակի փոխվելու հետ մեկտեղ վերանում է նաև վախը:
• Անձնային — երբ այս վախերը չեն անցնում, հաճախ սրանց ասում են գենետիկական վախեր: Նման մարդիկ նախատրամադրված են վախերի:
• Իրական — կոնկրետ կյանքի բնական իրողություններից վախերն են: Սրանք ևս իրավիճակային են, և անցնում են իրողության հետ միասին:
• Երևակայական — հնարովի, երևակայական երևույթներից վախերն են:
• Քրոնիկ — երբ վախը անընդհատ կա:
• Սուր — իրավիճակային վախերն են կրկին:
• Ներշնչված — սա մտերիմ մեծահասակների կողմից ներշնչված վախերն են, երբ անընդհատ ինչ-որ բաներ են զգուշացնում երեխային: Դաստիարակության ընթացքում մեծահասակների վարքը տեսնելով ևս կարող են ներշնչվել:
• Նևրոտիկ վախեր — տարիքի հետ այս վախերը չեն անցնում, երկարատև են, ժամանակի ընթացքում դառնում են անձնային:
• Տարիքային — սրանք նորմալ են համարվում և տարիքի հետ անցնում են:
• Համր — սրանք այն վախերն են, որոնց մասին երեխան չի խոսում, ծնողներն էլ չեն նկատում:

Տարիքային վախեր

0-1 տարեկան — եթե վտանգ է սպառնում երեխայի հուզական և ֆիզիկական ապահովությանը, անհանգստություն, վախ մորից բաժանվելուց, օտարներից:

1-3 տարեկան — վախենում են, եթե վտանգ է սպառնում իր մտերիմ մեծահասակին, նոր երեխայի ծնունդից, ծակելուց, անսպասելի  ձայներից են վախենում:

3-5 տարեկան — վախերի եռյակի տարիքն է` մենակության-մթության-փակ տարածության վախ:

5-7 տարեկան — մահվան վախը դառնում է առաջնային, նոր սկսում են հասկանալ, որ դա անդառնալի պրոցես է: Վախենում են, որ իր վրա կհարձակվեն, կենդանիներից, երազներից:

7-11 տարեկան — սկսում են գերակշռել սոցիալական վախերը, որ իրենց մասին չեն մտածի այնպես ինչպես պետք է, դպրոցական ֆոբիան, բնական աղետներից վախերը, անտեսանելի և անհայտ ուժերից վախերը, հոգիներից: 

11-16 տարեկան — ֆիզիկական փոփոխություններից վախերն են առաջանում, բնական աղետներից, աղջիկների մոտ ավելի շատ են լինում քան տղաների:

Տարիքային վախերը սովորաբար տանելի են, հակառակ դեպքում դրանք վերածվում են նևրոտիկ կամ այլ վախերի:

Վախերի հաղթահարմանն ուղղված միջոցները բազմազան են: Սակայն նախքան վախերը հաղթահարելը դրանք պետք է բացահայտել, ճանաչել, դուրս բերել:

Երեխաների վախերը արտահայտվում են հիմնականում.

• նկարներում,
• պատմություններում,
• ասում են դրանց մասին,
• խաղի մեջ,
• վարքում:

Անուշ Ալեքսանյան
«Ինչ պետք է իմանան անցանկալի վարքի մասին մանկավարժները»

Ագրեսիա — (լատիներենից «agressio»-հարձակում, նոպա) սա ապակառուցողական, դեստրուկտիվ, հասարակության մեջ գործող նորմերին, կանոններին հակասող, մարդկանց համատեղ կյանքին խանգարող, հարձակման օբյեկտներին վնաս հասցնող, ֆիզիկական վնաս հասցնող վարքն է: (Психологический словарь, 1997)

 «Ագրեսիան» մտադրված գործողություններ են, ուղղված մեկ ուրիշ անձին, կենդանիներին, կամ մարդկանց խմբին վնաս հասցնելուն: «Ագրեսիվությունը» անձի հատկություն է, որը դրսևորվում է ագրեսիվության պատրաստակամության մեջ:

Մասնագետները տարբերում են ագրեսիայի պատճառների մի քանի խումբ.

• սոցիալական — ֆրուստրացիա, խոսքային կամ ֆիզիկական հարձակում, հրահրում,
• արտաքին — շոգ, աղմուկ, նեղվածք, աղտոտված օդ,
• անհատական — անձ, դիրքորոշումներ, գենդեր:

Ագրեսիան որպես կանոն անսպասելի չի առաջանում:  Կարող է առաջանալ տարբեր միջանձնային փոխհարաբերությունների, հրահրման հետևանքով: Ընդ որում խոսքային և ոչ խոսքային դրդիչների հետևանքով կարող է առաջանալ ֆիզիկական ագրեսիա: Միջավայրը, որում մարդիկ գտնվում են, ևս կարող է ազդել ագրեսիայի առաջացման վրա, օրինակ՝ սենյակում, որտեղ տհաճ հոտ կա, ծխախոտի ծուխ, աղմուկ, վատ լուսավորվածություն, ագրեսիայի առաջացման հավանականությունն ավելի մեծ է, քան լավ օդափոխվող, մաքուր, հարմարավետ և լուսավոր սենյակում: 

Ագրեսիայի տեսակները

Ա. Բասսը և Ա. Դարկին առանձնացնում են ագրեսիայի 5 հիմնական տեսակ.

1. ֆիզիկական ագրեսիա (ֆիզիկական գործողություններ ինչ-որ մեկի դեմ),
2. գրգռվածություն (դյուրաբորբոքություն, կոպտություն),
3. վերբալ ագրեսիա (սպառնալիքներ, ճչոցներ, անպատիվ խոսքեր և այլն),
4. միջնորդավորված ագրեսիա` ուղղորդված (բամբասանք, չար կատակներ) և չուղղորդված ( ճչոցներ, ոտքերով աղմուկ  և այլն):
5. նեգատիվիզմ (ընդդիմադիր վարք):

Է. Ֆրոմը կարծում է, որ գոյություն ունի ագրեսիայի երկու տեսակ` բարորակ և չաչորակ: Բարորակ ագրեսիան առաջանում է վտանգի ժամանակ և պաշտպանական բնույթ ունի: Հենց վտանգը հեռանում է անհետանում է նաև ագրեսիան: Երկրորդը իրենից ներկայացում է դաժանություն, կործանրար վարք և իքնաբուխ է առաջանում` կապված անձի կառուցվածքի հետ:

Ագրեսիայի այս բոլոր տեսակները կարելի է դիտարկել մարդկանց մոտ, ցանկացած տարիքում և ոչ հազվադեպ նրանք ի հայտ են գալիս վաղ մանուկ հասակում: Երեխայի մոտ ագրեսիվության առաջացման վրա կարո ղեն ազդել մի շարք գործոններ` որոշ սոմատիկ հիվանդություններ, գլխուղեղի հիվանդություններ, ինչպես նաև մի շարք սոցիալական գործոններ:

Ագրեսիվ երեխայի բացահայտման չափանիշները

1. Վիճում և անպատվում է մեծահասակներին

2. Կորցնում է սեփական վերահսկողությունը

3. Ուրիշներին մեղադրում է իր սխալների համար

4. Նախանձում է և քինախնդիր է

5. Ջղայնանում է և հրաժարվում որևէ բան անել

6. Հատուկ զայրացնում է մարդկանց

7. Հրաժարվում է կանոններին ենթարկվել

8. Զգայուն է և շատ արագ է արձագանքում իրեն շրջապատող մարդկանց (երեխաներ, մեծահասակներ, որոնք հաճախ իրեն նյարդայնացնում են) արարքներին

Եթե այս չափանիշներից նվազագույնը 4-ը հաճախ նկատվում են երեխայի մոտ, 6 ամսից ոչ պակաս ժամանակահատվածում, ապա կարելի է ասել որ երեխան ագրեսիվ է:

Անուշ Ալեքսանյան
«Ինչ պետք է իմանան անցանկալի վարքի մասին մանկավարժները»

1. Ինքներդ ձեզ համար հստակեցրեք ձեր անձի ուժեղ և թույլ կողմերն ու համապաատասխանաբար ձևակերպեք ձեր նպատակները:

2. Որոշեք` ինչն է ձեզ համար արժեքավոր, ինչին եք դուք հավատում, ինչպիսին դուք կուզեիք տեսնել ձեր կյանքը:

3. Վերլուծեք ձեր անցյալը և փորձեք հասկանալ ներկա իրավիճակի առաջացման պատճառները: Փորձեք հասկանալ և ներել այն մարդկանց, որոնք ստիպել են ձեզ տառապել կամ պարզապես օգնության ձեռք չեն մեկնել: Ինքներդ ձեզ ներեք ձեր նախկին սխալների համար:

4. Ամոթի և մեղքի զգացումը չի օգնի հաջողության հասնել:

5. Սեփական վարքի պատճառները փնտրեք նաև ներկա սոցիալական, տնտեսական, քաղաքական ոլորտներում` ամեն ինչ չվերագրելով սեփական անձի թերություններին:

6. Հիշեք, որ ցանկացած երևույթի կարելի է տարբեր գնահատականներ տալ: Իրականությունն այն չէ, ինչ տեսնում է մեզնից յուրաքանչյուրը, այլ մարդկանց ընդհանուր համաձայնությունն է առարկաները որոշակի անունով կոչելու վերաբերյալ: Նման դիրքորոշումը կօգնի համբերատար լինել մարդկանց նկատմամբ և մեծահոգություն դրսևորել:

7. Երբեևէ վատ մի արտահայտվեք ինքներդ ձեր մասին և վատ հատկանիշներ մի վերագրեք ձեզ:

8. Ձեր գործողությունները ցանկացած գնահատական կարող են ստանալ։ Եթե դրանք հանդիպում են առողջ քննադատության, հարկավոր է դրանից օգուտ քաղել, սակայն չի կարելի թույլ տալ ուրիշներին քննադատել ձեր անձը:

9. Հիշեք, որ պարտությունը հաղթանակ է, դրանից կարելի է հետևություն անել, որ դուք սին նպատակների եք ձգտել, որոնց համար չարժեր ջանքեր գործադրել: Դա նաև հնարավորություն կտա հետագայում խուսափել ավելի մեծ ձախողումներից:

10. Մի հարմարվեք մարդկանց, երևույթներին և հանգամանքներին, որոնց պատճառով թերարժեքության զգացում եք ունենում:

11. Թուլացեք և լսեք ձեր մտքերը, զբաղվեք հաճելի գործով, մենակ մնացեք: Դա կօգնի ավելի լավ հասկանալ սեփական ցանկությունները:

12. Շփվեք և հաճույք ստացեք էներգիայի փոխանակումից, որը տեղի է ունենում այդ ընթացքում: Փորձեք պատկերացնել, որ այլ մարդիկ ևս ունեն վախեր և փորձեք օգնել նրանց: Որոշեք, թե նրանցից ինչ եք ուզում և ինչ կարող եք տալ նրանց:

13. Հարկավոր չէ անընդհատ պատսպարել սեփական Ես-ը: Այն ավելի ամուր ու ճկուն է, քան կարող է թվալ: Այն ճկվում է, բայց չի կոտրվում: Անգամ հուզական հարվածները նախընտրելի են մեկուսացումից:

14. Առանձնացրեք մի քանի կարևոր նպատակ, որոնց հասնելու համար հարկավոր է հասնել միջանկյալ, ավելի փոքր նպատակների: Հարկավոր է հստակ որոշել, թե ինչպիսի միջոցներով կարելի է հասնել այդ փոքրիկ նպատակներին: Հաջողության դեպքում մի մոռացեք ինքներդ ձեզ գովել:

15. Ի վերջո հիշեք, որ դուք պասիվ օբյեկտ չեք, որի վրա թափվում են անհաջողությունները, դուք ձեր ծնողների հույսերի մարմնավորումն եք, Աստծո նմանությամբ ստեղծված անկրկնելի անհատականություն, ով ինքն է կառավարում իրադարձությունները:

Ժամանակի կառավարման շնորհիվ մենք կարողանում ենք նվազեցնել մեր կյանքում առկա սթրեսը՝ նույնիսկ հասցնելով այն նվազագույնի: Ժամանակն առավել արդյունավետ օգտագործելու համար մասնագետները մի շարք խորհուրդներ են տալիս.

1. Կրճատեք «մեռած» ժամանակը՝ հասցնելով այն նվազագույնի: Դուք հավանաբար կզարմանաք, եթե հաշվեք, թե օրվա ընթացքում որքան ժամանակ է անցնում աննպատակ ու մեռած: Գիրք կարդացեք, թուլացնող վարժություններ արեք, մտորումներին տրվեք:

2. Կանխատեսեք և նախատեսեք, որ օրվա ընթացքում ինչ-որ բան այնպես չի ընթանա, ինչպես դուք եք պլանավորել: Պատրաստ եղեք, որ որոշակի ժամանակ անկախ ձեր կամքից կծախսվի հենց այնպես:

3. «Անձնական» ժամանակ հատկացրեք ձեզ: Դուք չեք կարող պլանավորել օրվա 24 ժամը և շաբաթվա 7 օրը: Պետք է ձեզ թույլ տաք թուլանալ և բավականություն ստանալ կյանքից:

4. Սովորեք ասել «ոչ»: Կլինեն մարդիկ, որոնք կբռնանան ձեր անձնական ժամանակի և ընդհանրապես կյանքի վրա: Նման բան թույլ տալ չի կարելի, այլապես ձեր կյանքը կանցնի ուրիշների սպասելիքներն արդարացնելով:

5. Խրախուսեք ինքներդ ձեզ: Բնականաբար երկարաժամկետ նպատակների իրականացումն ինքնին խրախուսանք ու պարգև կլինի: Բայց այդ նպատակներն անհասանելի կլինեն, եթե դուք չխրախուսեք և չպարգևատրեք ձեզ ձեր փոքրիկ ձեռքբերումների ու փոքրիկ նպատակներին հասնելու համար:

6. Մշտապես ժամանակ գտեք թվելու և վերագնահատելու ձեզ համար կյանքում ամենակարևոր բաները: Դրանց բավարար ժամանակ հատկացրեք: Դա հնարավորություն կտա ձեր կյանքը լցնել այնպիսի գործերով, որոնք ավելի շատ են մոտեցնում ձեզ ձեր հիմնական նպատակներին:

7. Պարզեք՝ ինչպես եք ծախսում ձեր ժամանակը: Օրագիր պահեք ծախսած ժամանակի ու գործերի մասին գրառումների համար:

8. Որո՞նք են ձեր արժեքները և հեռավոր նպատակները: Պատասխանեք «ո՞վ եմ ուզում լինել հեռանկարում, ինչպե՞ս եմ ուզում հիշվել մարդկանց կողմից, ի՞նչն եմ ես գնահատում, ի՞նչն է ինձ դուր գալիս» հարցերին:

9. Հստակեցրեք և առանձնացրեք հեռավոր նպատակներին հասնելու համար ներկա, մոտակա նպատակները: Ի՞նչ կարող եք անել մոտ ապագայում, առաջիկա ամսվա, շաբաթվա ու օրվա ընթացքում: Ձեր առջև կարճաժամկետ նպատակներ դրեք:

10. Նախապես պլանավորեք ձեր գործերը, որպեսզի ժամանակ հատկացնեք ձեզ համար կարևոր, արժեքավոր ու նշանակալի գործերի համար:

Մեր կյանքն այնպիսի խելահեղ արագություն է ստացել, որ սկսում է սպառնալ ոչ միայն մարդկանց նյարդահոգեբանական, այլև ֆիզիկական առողջությանը: Գիտնականները չեն դադարում մշակել մեթոդներ, որոնք կօգնեն ժամանակակից քաղաքակրթված մարդուն չընկնել «սթրեսային գերության» մեջ:

Ահա, թե ինչ են խորհուրդ տալիս ավստրալացի մասնագետները.

1. Շաբաթվա ընթացքում կես օր նվիրեք ձեր սիրելի զբաղմունքին. լողացեք, պարեք, զբոսնեք, այգում նստեք նստարանին: Այսինքն` բավական է ձեզ նվիրեք միայն աշխատանքին:

2. Օրվա ընթացքում ձեր սիրելի մարդկանց առնվազն մեկ անգամ ջերմ խոսքեր ասեք: Մի կասկածեք, որ նրանք կասեն նման խոսքեր ի պատասխան:

3. Շաբաթվա ընթացքում 2-3 անգամ ֆիզիկական լարված աշխատանք կատարեք: Վարժությունները չպետք է չարչարող լինեն. բայց եթե դրանցից հետո ցնցուղ ընդունելու կարիք չունեք, ուրեմն ինչ-որ բան սխալ եք արել:

4. Ավելի շատ ջուր խմեք, որպեսզի օրգանիզմը լավ վիճակում պահեք: Պետք է օրվա ընթացքում 1-1.5 լ ջուր խմել:

5. Նվազագույնը շաբաթական մեկ անգամ պետք է խախտել սեփական կանոնները, զբաղվել այնպիսի բաներով, որ իբրև թե չի կարելի ձեզ` խախտել դիետան, շոկոլադ ուտել, բամբասել և այլն: Հետևել ինքներդ ձեզ անհրաժեշտ է, բայց երբ դա շատ խիստ է արվում, հիպոխոնդրիկ դառնալու վտանգ կա:

6. Թույլ մի՛ տվեք գողանալ ձեր կյանքը: Երբեմն կարելի է չպատասխանել զանգերին և նամակներին: Որոշ մարդիկ գողանում են ձեր կյանքի ժամերն ու օրերը` ստիպելով զբաղվել այնպիսի գործերով, որոնք ձեզ պետք չեն:

7. Եթե ընկճված եք ու ջղայնացած, ինտենսիվ ֆիզիկական աշխատանք կատարեք: Կարող եք քաղաքից դուրս գնալ և գոռալ այնտեղ: Նմանատիպ անհամապատասխան, երբեմն ծիծաղելի գործողությունները պաշտպանում են սթրեսից:

8. Օրվա ընթացքում նվազագույնը մեկ բանան կերեք: Դրա մեջ գրեթե բոլոր վիտամիններն ու շատ միկրոէլեմենտներ կան, ինչպես նաև այն մեծ էներգետիկ պաշար ունի:

Բռնությունը ֆիզիկական, հոգեբանական, հուզական և սեռական սպառնալիքն է: Այն կարող է լինել ոչ միայն ամուսնական զույգերի փոխհարաբերություններում, այլև միասին ապրողների, սիրեկանների, նախկին ամուսինների, ծնողների և երեխաների: Բռնություն լինում է նաև հոմոսեքսուալ հարաբերություններում:

Ֆիզիկական սպառնալիքը հանցագործություն է, որը կասկած չի հարուցում: Կանանց համար դժվար է հուզական վիրավորանքը որպես բռնություն ընդունել, քանի որ այն մարմնի վրա վնասվածքներ չի թողնում՝ չնայած որ կարող է և շատ կործանիչ լինել՝ թափանցելով հոգու խորքը: Ցանկացած կին կարող է բռնության ենթարկվել՝ անկախ դասային, ռասսայական, կրոնական պատկանելությունից կամ կրթության մակարդակից: Երբեմն կինը, որը մեծացել է ընտանիքում, որտեղ բռնությունը սովորական երևույթ է եղել, դա համարում է իր ընտանեկան կյանքի բնականոն մի մաս: Հաճախ տղամարդկանց կողմից ծեծվելով՝ կանայք ընկերների կամ ընտանիքի կողմից քննադատվելու կամ մերժվելու վախի պատճառով ամաչում են խոստովանել դա: Հաճախ նրանց ուղղակի չեն հավատում:

Մեզանում գոյություն ունեն ընտանեկան բռնության մասին շատ թյուր պատկերացումներ, առասպելներ, որոնք իրականությանը չեն համապատասխանում, սակայն շատ կենսունակ են և պահպանվում են հասարասկության կարծրատիպերում: Ահա ընտանեկան բռնության մասին մի քանի առասպել.

Առասպել 1. կանանց վիրավորելը տարածված է հատկապես սոցիալական ցածր խավերում և ազգային փոքրամասնությունների մոտ:

Փաստ. կանանց ծեծելը լայնորեն տարածված է սոցիալ-տնտեսական բոլոր խմբերում: Կարևոր է հիշել, որ հասարակության միջին և բարձր խավերին պատկանող կանայք փորձում են չբարձրաձայնել իրենց խնդիրների մասին: Այդ կանայք նաև կարող են վախենալ հասարակական դժվարություններից և խնայել ամուսնու կարիերան: Մյուս կողմից՝ խեղճ կանայք օգնության կարող են դիմել միայն ոստիկանությանը կամ հասարակական կազմակերպություններին:

Առասպել 2. վիրավորված կանայք մազոխիստներ և խելագարներ են:

Փաստ. հազիվ թե որևէ մեկը հաճույք ստանա ծեծից կամ սպառնալիքներից: Կանայք չեն բացահայտում հարաբերություններում իրենց տառապանք պատճառողներին նրանցից ֆինանսական կախվածության պատճառով, երբեմն էլ ամաչում են ինչ-որ մեկին պատմել: Երբեմն հասարակությունը, ընտանիքը և եկեղեցին հրաժարվում են նրանց ընդունել: Գոյատևելու ցանկությամբ պայմանավորված վարքը հաճախ սխալմամբ դիտարկվում է իբրև խելագարություն:

Առասպել 3. բռնությունն ուղղակիորեն կապված է հարբեցողության հետ. միայն խմող տղամարդիկ են ծեծում իրենց կանանց:

Փաստ. բռնություն իրականացնող ամեն երրորդ տղամարդ ընդհանրապես չի խմում։ Շատերն են բախվում հարբեցողության խնդրին, բայց ծիծաղում են իրենց կանանց վրա ինչպես հարբած, այնպես էլ սթափ ժամանակ: Միայն քչերն են գրեթե միշտ հարբած: Ալկոհոլը քանդում է արգելքները և որոշ տղամարդկանց համար ծեծը դարձնում թույլատրելի և արդարացված:

Առասպել 4. կանայք իրենք են մտածված հրահրում իրենց ծեծողներին:

Փաստ. հասարակությունը, որը չի ցանկանում մեղքը բարդել բռնությունն իրականացրած տղամարդու վրա, դրա փոխարեն փորձում է ռացիոնալիզացնել և անգամ արդարացնել բռնությունը` զոհին նկարագրելով որպես փնթփնթան ու նվնվան կին, որն ինքն է հրահրում ամուսնուն և ծեծվում:

Այսպիսով, ցանկացած տղամարդ, անկախ այն բանից՝ հարբեցող է, թմրամոլ, թե ոչ, կարող է բռնություն կիրառող լինել: Իրականում նրանցից շատերը լավ վերահսկում են իրենց, ունեն հեղինակավոր աշխատանք, ակտիվ են հասարակության մեջ, շատ ընկերներ ունեն: Եղեք ուշադիր ձեր շրջապատի նկատմամբ և օգնեք նրանց, ովքեր լսված լինելու կարիք ունեն:

1. Կարգավորեք ձեր հարաբերությունները ձեր երեխայի հետ, որպեսզի նա իրեն ձեզ հետ հանգիստ զգա:

• Լսեք ձեր երեխային,
• Որքան հնարավոր է շատ ժամանակ անցկացրեք նրա հետ,
• Կիսվեք նրա հետ ձեր փորձով,
• Պատմեք նրան ձեր մանկության, ձեր հաջողությունների և անհաջողությունների մասին,
• Եթե ընտանիքում երեխաները մի քանիսն են, փորձեք շփվել ոչ միայն նրանց բոլորի հետ միասին, այլ ուշադրություն հատկացրեք նրանցից յուրաքանչյուրին:

2. Հետևեք ձեզ սթրեսային իրավիճակներում և հատկապես այն պահերին, երբ ձեզ հունից հանելը շատ հեշտ է:

• Հետաձգեք կամ ընդհանրապես մի արեք երեխայի հետ միասին իրականացվելիք գործերը (եթե իհարկե դա հնարավոր է),
• Փորձեք չդիպչել երեխային զայրացած ժամանակ:

3. Եթե դուք տխուր եք, ապա ձեր երեխաները պետք է իմանան այդ մասին:

• Ասեք ձեր երեխաներին ձեր զգացմունքների, ցանկությունների, պահանջմունքների մասին,
• «Ես շատ տխուր եմ և ուզում եմ մենակ մնալ, խնդրում եմ, խաղա մյուս սենյակում» կամ «Աշխատանքի վայրում գործերը ինձ հունից հանել են, մի քանի րոպե ինձ մի անհանգստացրու և ես կհանգստանամ, մինչ այդ զբաղվիր ինչ-որ բանով»:

4. Այն պահերին, երբ դուք տխուր եք, նյարդային կամ բարկացած, մի այնպիսի լավ բան արեք, որը կօգնի ձեզ հանգստանալ:

• Տաք լոգանք ընդունեք,
• Թեյ խմեք,
• Զանգեք ձեր ընկերներին,
• Դեմքին հանգստացնող դիմակ դրեք,
• Պարզապես պառկեք բազմոցին և հանգստացեք,
• Լսեք ձեր սիրելի երաժշտությունը:

5. Փորձեք կանխատեսել և կանխարգելել հնարավոր անհաջողությունները, որոնք կարող են ձեզ նյարդայնացնել:

• Թույլ մի տվեք, որ երեխան խաղա այն իրերով, որոնք իսկապես թանկ են ձեզ համար,
• Թույլ մի տվեք, որ ձեզ բարկացնեն: Կարողացեք կանխազգալ սեփական զգացմունքների պոռթկումը և թույլ մի տվեք, որ դա տեղի ունենա, մտածեք հաճելիի մասին, կառավարեք ձեզ և իրավիճակը:

6. Երեխայի կյանքի որոշ իրադարձությունների պետք է նախօրոք պատրաստվել: Փորձեք կանխատեսել հնարավոր մանրուքներն ու պատրաստեք երեխային սպասվող իրադարձություններին:

• Ուսումնասիրեք ձեր երեխայի ուժերն ու հնարավորությունները,
• Եթե դուք առաջին անգամ պետք է գնաք բժշկի, մանկապարտեզ կամ այլ տեղ, փորձեք նախապատրաստել երեխային, օրինակ` խաղի միջոցով:

1. Ասում են` «թեթև» հարաբերություններում վեճեր ավելի քիչ են պատահում, քան «լուրջ» հարաբերություններում:

Վեճերի և կոնֆլիկտների քանակությամբ «թեթև» սիրային հարաբերությունները ոչնչով չեն տարբերվում «ամենալուրջ» հարաբերություններից, քանի որ որքան էլ զույգերն իրենց և շրջապատին փորձում են համոզել, որ իրենք ուղղակի «շփվում են», միևնույն է նրանցից մեկը հոգու խորքում հույս է փայփայում, որ իրենք անբաժան կլինեն:

2. Առավել շատ վիճում են այն սիրահարները, որոնք խիստ տարբերվում են իրարից: 

Այսպիսի մոտեցումը գործնականում ճիշտ չէ: Եթե այդպես լիներ, ապա ոչ մի հաջողված սիրային և ընտանեկան հարաբերություն չէր լինի, քանի որ բոլոր մարդիկ էլ տարբերվում են իրարից: Իսկ եթե տարբերություններն այնուամենայնիվ ազդում են հարաբերությունների վրա, ապա դրանք ոչ թե բնավորության, խառնվածքի, սոցիալական դիրքի, ապրելակերպի տարբերության պատճառով է լինում, այլ այն սիրային-ամուսնական համոզմունքների, որոնք ձևավորվել են զույգերի մոտ դաստիարակության ընթացքում:

3. «Զարգացած, կրթված» զույգերը բարդ մարդիկ են, այդ պատճառով էլ ավելի հաճախ են վիճում: Իսկ քիչ կրթված և պարզ մարդիկ ավելի հեշտ են լեզու գտնում, ընտանիք կազմում և ապրում երջանիկ կյանքով:

Եթե զույգերը կիրթ են և դաստիարակված, եթե նրանց հարաբերությունները հիմնված են հարգանքի վրա, ապա վեճերն ընթանում են ավելի մեղմ և չեն հասնում ծեծկռտուքի:

4. Երբ սիրահարներից մեկը հարբած է, ուրեմն դա թեթև վեճ է: Առավոտյան ամեն ինչի մասին ուղղակի պետք է մոռանալ: 

Միշտ պետք է լուրջ վերաբերվել անգամ այն խոսքերին, որոնք ասվել են հարբած վիճակում:

5. Զույգերը, որոնք ունեն կյանքի մեծ փորձ, սիրային և ընտանեկան հարաբերություններում ավելի քիչ են վիճում, քան կյանքի քիչ փորձ ունեցողները:

Փորձառու մարդկանց վիճաբանություններից խուսափել խանգարում են ինքնավստահությունը, սեփական բնավորության և հայացքների մեջ ինչ-որ բան փոխելու անկարողությունը, զուգընկերոջ հայացքները հաշվի չառնելը, խաբված և օգտագործված լինելու վախը, հետադարձ հայացքը նախկին հարաբերություններին և այլն:

6. Եթե վեճերը շատ են, նշանակում է հարաբերությունները գնում են դեպի կործանում:

Վեճերն իրենք իրենց չեն կարող վնասել հարաբերություններին, քանի որ գոյություն ունի դրանց հակաթույնը` սերը:

7. Եթե զուգընկերներն իսկապես սիրում են միմյանց, ապա վեճերի ժամանակ հրմշտուքը, անգամ ծեծն ընդունելի է:

Ցանկացած մարդ էլ, որին անընդհատ ծեծեն, վրան գոռան, իր վրա ձեռք բարձրացնողին կընկալի որպես թշնամի: Ծեծողն ու վիճաբանողը միգուցե իսկապես սիրում է զուգընկերոջը, բայց վերջինիս կողմից նա ենթագիտակցորեն ընկալվում է որպես թշնամի, իսկ թշնամու կողքին մի ամբողջ կյանք ապրել ոչ ոք էլ չի ցանկանա:

8. Որքան էլ վեճի ժամանակ ցանկանաք լաց լինել, պետք չէ դա անել: Պետք չէ ուրախացնել նրան, ով ձեզ հասցրել է այդ վիճակին:

Արցունքներ առանց սիրո կարող են լինել: Սեր առանց արցունքների` չի եղել, չկա և չի էլ լինի: Լաց լինել սիրային վեճերի ժամանակ ոչ միայն կարելի է, այլև պետք է:

9. Երբ զգում եք, որ բանը հասնում է վիճաբանության, պետք է կանգ առնել: Փակվեք առանձին սենյակներում, սա ամենալավ տարբերակն է: Հետո պետք է ձևացնել, թե ոչինչ էլ չի եղել, հաշտվելու կարիք էլ չի լինի: 

Այս պարագայում պետք է հիշել «լռությունը ծնում է լռություն» ասացվածքը: Ավելացնենք հետևյալը` լռությունը սկզբում ծնում է լռություն, հետո՝ վիրավորանք, հետո էլ՝ պայթյուն:

10. Սիրային վեճերի հետևանքով առաջացած ապրումները հաղթահարելու ամենալավ միջոցը հարազատների ու ընկերների հետ կիսվելն է: Այդ ժամանակ ավելի արագ ես մոռանում վեճը և միջոց գտնում արդարանալու: 

Սեփական խնդիրներով հարազատ ու մտերիմ մարդկանց հետ կիսվելը, նրանց զուգընկերոջ հետ վեճերին մասնակից դարձնելը ոչ թե սխալ է, այլև վնասակար: Ինչո՞ւ են այդ հարաբերությունները կոչվում անձնական, որպեսզի դրանք ապրենք ինքնուրույն` ոչ ոքի չներգրավելով դրանց մեջ, որքան էլ այդ մարդիկ թանկ լինեն մեզ համար:

11. Երբ զույգերը քիչ են հանդիպում, ավելի քիչ են վիճում, իսկ եթե վիճում են, ապա այդօրինակ վեճը օգտակար է նրանց հարաբերությունների համար:

Համաձայն վիճակագրական տվյալների` 10-ից 7 զույգերի հանդիպումը երկար բաժանումից հետո ավարտվում է լուրջ վեճերով:

12. Եթե մարդուն անընդհատ ասես, որ ինքը սխալ է վարվում այս կամ այն հարցում, ապա նա ի վերջո կկոտրվի և կուղղի սխալները:

Հստակ գործում է չգրված մի օրենք. երբևէ չի կարելի և անհնար է որևէ մեկին փոխել կամ էլ վերադաստիարակել: Ինչ ջանքեր էլ որ գործի դնենք, միևնույն է երբեք չենք կարող փոխել մեր զուգընկերոջը:

13. Տարիքով մեծ զուգընկերը վեճերի ընթացքում միշտ հաղթում է և իրավիճակի տերն է դառնում: 

Սովորաբար տարիքով մեծերն իրենց ավելի խելացի են համարում, հատկապես սիրային հարցերում, սակայն փորձը ցույց է տալիս, որ փորձառության անհավասարությունը երկար չի տևում: Հենց նմանատիպ զույգերի վեճերի հիմնական պատճառներից մեկն այն է, որ տարիքով մեծ զուգընկերն անհիմն կերպով պակասեցնում է ու թերագնահատում իրենից երիտասարդ զուգընկերոջ մտավոր ունակություններն ու հնարավորությունները:

14. Հաղթահարելով բազմաթիվ վեճերն այն բանի շուրջ, թե պատրաստվում ենք հանդիպել գործընկերներին կամ էլ մասնակցել համակուրսեցիների հետ երեկույթին՝ ի վերջո կարող ենք ավելի ամրապնդել մեր ազատությունը: 

Ե՛վ կանանց, և՛ տղամարդկանց ավելի շատ նյարդայնացնում է ոչ թե այն, որ մենք մասնակցում ենք հանդիպման կամ երեկույթի, այլ այն, թե ինչպես ենք նախապատրաստվում դրան, գնում ենք բարձր տրամադրությամբ, չարչարվում ենք, որ գեղեցիկ տեսք ունենանք և այլն: Այսպիսի վարքի պատճառ կարող է լինել խանդն ու խոցված ինքնասիրությունը:

15. Պետք է զուգընկերոջը պատմել մեր նախկին հարաբերությունների մասին: 

Պատմելով մեր նախկին սիրային և անձնական հարաբերությունների մասին` մենք ոչ միայն վանում ենք նրան մեզնից, այլև կարող ենք կորցնել: Սովորաբար կանայք և աղջիկները այսպիսի քայլի ավելի հաճախ են դիմում, քան տղամարդիկ: Հիշե՛ք, կանա՛յք, ծանոթանալով ձեր նախկին կյանքին` տղամարդիկ մի օր անպայման դա կօգտագործեն ձեր դեմ:

Այսպիսով, սիրային հարաբերություններում տղամարդկանց և կանանց խնդիրներն ու վեճերը ծնվում են 2 հիմնական պատճառներից. առաջին՝ նրանք երազում են երջանկության մասին, միևնույն ժամանակ մեղադրում են իրենց սիրելիներին այն ամենում, ինչը բնորոշ է հակառակ սեռին, երկրորդ՝ նրանք չափից շատ են հավատում հասարակության մեջ տարածված այն առասպելներին, որ «իսկական» հարաբերություններն իրականում պետք է լինեն այս կամ այն կերպ, որ ամուսինները չպետք է վիճեն:

Մի՛ հավատացեք այդպիսի բաների, ապրե՛ք երջանիկ։

Սթրեսի տեսության հեղինակ Հ. Սելյեն պնդում էր, որ իր կյանքում ապրած սթրեսների մեծ մասը հրահրվում ու ստեղծվում են հենց մարդու կողմից, քանի որ կարևոր է ոչ թե այն, թե ինչ է տեղի ունենում մարդու հետ, այլ այն, թե ինչ կերպ է մարդն ընկալում իրավիճակը և ինչպես է դրան վերաբերվում: Հիմնական հայեցակետը, որի վրա հիմնվում են սթրեսի կառավարմանն ուղղված խորհուրդները, հանգում է այն բանին, որ օրգանիզմում պաթոլոգիկ փոփոխությունների հանգեցնող իրողությունների շղթան պետք է քանդել: Դեռ հնագույն փիլիսոփաները խոսել են այն մասին, որ մարդու արձագանքն իրավիճակին կախված է ոչ թե իրավիճակից, այլ այն մտքերից, որ նա ունի իրավիճակի մասին: Սթրեսային արձագանքը ևս նման բնույթ ունի:

Գոյություն ունեն մտածողության մի շարք սխալներ, որոնք հանգեցնում են մեծ, չարդարացված սթրեսի: Քննարկենք ավելի հաճախ նկատվող սխալներից մի քանիսը:

Սև ու սպիտակ մտածողություն. աշխարհն ընկալվում է սև ու սպիտակ գույներով, առանց երանգների և միջանկյալ գույների: Մարդը մտածում է «ամեն ինչ կամ ոչինչ» սկզբունքով, սպասումների և իրականության ամենափոքր անհամապատասխանության դեպքում իրեն համարում է կատարյալ անհաջողակ:

Չափից շատ ընդհանրացումներ. եզակի փաստերի վրա հիմնվելով` մարդը ձևավորում է ընդհանրական (և ոչնչով չհիմնավորված) եզրակացություն: Հաճախ է գործածում «երբեք, ոչ ոք, ոչինչ, բոլորը, ամեն ինչ, միշտ» արտահայտությունները:

Կատաստրոֆիզացիա կամ աղետավորում. սա յուրահատուկ «ճանճը փիղ դարձնել» է: Գիտակցության մեջ բացասական իրողությունը չափազանցվում է ողբերգության աստիճան: Ավելի հաճախ գործածվում են «մղձավանջային, սարսափելի, ահավոր, աղետալի» և նման այլ արտահայտություններ:

Սուբյեկտիվացում . «ճանճը փիղ դարձնելու» այլ տարբերակ է, երբ մարդը տրամադրված է իրողությանը կոնկրետ բացատրություն տալու և համառորեն փորձում է դրան հիմնավորում գտնել: Եթե նման հիմնավորում չի գտնվում, հիմնավորումը ստեղծվում է այն ամենից, ինչ կա «ձեռքի տակ», այդ թվում նաև սեփական հույզերից:

Չափից շատ հոռետեսություն. այս դեպքում փոքրացվում են լավ փաստերը և գերագնահատվում վատերը: Մարդն ուշադրություն է դարձնում կյանքի միայն վատ կողմերի վրա` համառորեն անտեսելով լավ պահերը:

Երազկոտություն ու իրականության մերժում. մարդը լի է գունագեղ, բայց բացարձակ ոչ իրական սպասումներով` իրենից, ուրիշներից, աշխատանքից, մասնագիտությունից, շրջապատող աշխարհից և այլ երևույթներից: Ընդ որում` այդ ընթացքում նա հաճախ չի նկատում իրական խնդիրները կամ համոզում է իրեն, որ խնդիր չկա, չնայած որ այն բացահայտ է:

Չափից շատ պահանջկոտություն. մարդն իրեն, ուրիշներին ու աշխարհին ընդհանուր առմամբ չափազանցված պահանջներ է ներկայացնում, մեծ ջանքեր է ներդնում դրանց իրականացման համար: Հաճախ գործածվում է «պարտավոր եմ կամ են, պետք է» արտահայտությունները:

Գնահատականներ և պիտակներ. մարդը «ստանձնում է» խիստ դատավորի դեր և մտովի դատավճիռներ է կայացնում իր կամ ուրիշների վերաբերյալ: Օրինակ` «ես անհաջողակ եմ» կամ «նա վատ մարդ է» և այլն:

Հեդոնիստական մտածողություն. ուղղված է միայն հաճույք ու բավարարվածության զգացում ունենալուն և տառապանքի ու սահմանափակումների բացարձակ բացառմանը: Հաճախ գործածվում են «ես դրան չեմ դիմանա», «դա ինձ հենց այս պահին է պետք», «դա չափազանց դժվար է» արտահայտությունները:

Կպչուն մտածողություն. մարդն անընդհատ վերադառնում է միևնույն մտքին, այնքան մինչև այն չի ծածկում ամբողջ գիտակցությունը: Ընդ որում` խնդիրը լուծելու համար ամեն հաջորդ քայլն ավելի անարդյունավետ է դառնում:

Մտածողության այսպիսի սխալներ ժամանակ առ ժամանակ անում են բոլորը: Դրանց բացահայտումը սթրեսի կառավարման ամենակարևոր մասն է կազմում: Դա կարելի է անել և’ մենակ, և’ հոգեբանի օգնությամբ: Իհարկե, երկրորդ դեպքում արդյունքի կարելի է ավելի արագ հասնել, բայց ինքնուրույն աշխատանքի դեպքում ևս կարելի է զգալիորեն բարելավել սթրեսի կառավարման սեփական կարողությունը: