Խառնվածքը նյարդային համակարգի՝ արտաքին գրգռիչներին պատասխանելու բնածին ոճն է: Այն մարդուն տրվում է ժառանգաբար: Երբ երեխան դեռ փոքր է, նրա մեջ ավելի վառ դրսևորվում է հենց խառնվածքը: Որպեսզի ծնողները չվնասեն երեխայի նյարդային համակարգը, պետք է ճանաչեն նրա խառնվածքը: Ըստ խառնվածքի՝ մարդկանց բաժանում են չորս խմբի` սանգվինիկներ, խոլերիկներ, մելանխոլիկներ և ֆլեգմատիկներ:

Սանգվինիկ

Սանգվինիկն աչքի է ընկնում լավատեսությամբ և կենսասիրությամբ: Նա ընդունակ է փոխզիջումների, հաճախ ռիսկի է դիմում: Հեշտությամբ է հարմարվում նոր միջավայրում: Տրամաբանող է, ակտիվ, հավաքված: Նա սովորաբար խմբի լիդեր է լինում, և բոլորը սիրում են նրան: Սանգվինիկ երեխաները բազմակողմանի զարգացած են լինում: Նրանք արագ են տարվում և ոգևորվում որևէ նախաձեռնությամբ, սակայն նույն արագությամբ էլ հոգնում են և կիսատ թողնում սկսած գործը: Սանգվինիկ երեխային պետք է սովորեցնել համբերատար և համառ լինել դրված նպատակին հասնելու գործում:

Խոլերիկ

Խոլերիկն օժտված է մեծ էներգիայով, որը դրսևորվում է աղմկոտ խաղերում, հասակակիցների հետ հաճախակի կոնֆլիկտներում: Նրանք անվախ և կռվարար են: Սակայն անկանխատեսելի, անորոշ իրավիճակներում տագնապում են: Նրանք շատ զգայուն են ֆիզիկական պատժի նկատմամբ: Դրանով կարող եք լուրջ հոգեկան վնաս հասցնել նման երեխաներին: Պետք է նրանց հետ և, առհասարակ, սահմանափակվել դիտողություններով:

Խոլերիկ երեխան արագ է հարմարվում նոր միջավայրում: Սիրում է լինել ուշադրության կենտրոնում: Խոսում է արագ և բարձր: Նույն արագությամբ ընկալում և սովորում է ամեն ինչ: Խոլերիկ տիպի երեխաները սովորաբար դժվարությամբ են քնում և վատ տրամադրությամբ են արթնանում:

Ծնողները պետք է օգնեն նրանց զսպել իրենց ակտիվությունը և ուղղել այն նպատակային, օգտակար գործի կատարմանը: Պետք է հնարավորին չափով կենտրոնացնել նրաց ուշադրությունը որոշակի գործունեության վրա, սովորեցնել լինել համբերատար և զուսպ:

Ֆլեգմատիկ

Նա շատ հանգիստ է, դանդաղաշարժ և խելամիտ: Լիդեր չի լինում, չի սիրում ռիսկի դիմել, զուսպ է: Նախընտրում է կայունություն, փոփոխություններ չի սիրում և դժվարությամբ է հարմարվում նոր պայմաններին: Ֆլեգմատիկ երեխան հեշտությամբ քուն է մտնում, սակայն դժվարությամբ է արթնանում: Դանդաղ է յուրացնում նոր ինֆորմացիան, բայց նրա գիտելիքները հիմնավոր են և կայուն: Որպեսզի ծնողներն օգնեն իրենց ֆլեգմատիկ երեխային ամրացնել բնավորության թույլ կողմերը, պետք է նրան զբաղեցնեն ուրախ և աշխույժ խաղերով, նրա համար վառ արտահայտված հուզականությամբ մարդու օրինակ լինեն, քանի որ երեխաները հակված են կրկնօրինակել ծնողների պահվածքը: Դա օգտակար կլինի նրանց համար:

 Մելանխոլիկ

Մելանխոլիկները սովորաբար չեն սիրում աղմկոտ միջավայրում լինել: Այդ պատճառով նրանք մեծ դժվարությամբ են հաճախում մանկապարտեզ կամ ընդհանրապես հրաժարվում են այնտեղ գնալ: Մելանխոլիկ են համարվում ինքնամփոփ, երկչոտ, անվճռական երեխաները, ովքեր ամենաչնչին առիթներից մտահոգվում են: Նրանք դժվարությամբ են յուրացնում նոր ինֆորմացիան, արագ հոգնում են և կորցնում հետաքրքրությունը: Նրանք խոսում են շատ ցածր, բայց արտահայտիչ: Այս խառնվածքի երեխաները դժվարությամբ են քուն մտնում, բայց խնդիրներ չեն ունենում, երբ անհրաժեշտ է լինում վաղ արթնանալ:

Մելանխոլիկ երեխաների ծնողները պետք է շատ զգույշ վերաբերվեն նրանց, բացասական գնահատականներ չտան նրանց վարքին: Միշտ պետք է ուշադրության արժանացնեն նրանց դրական դրսևորումները: Նրանց հետ հարկավոր է երկար զրուցել, սովորեցնել լինել ինքնուրույն և համարձակ: Ամեն ինչ պետք է անել նրբանկատ ձևով:

Դեռահասության ամենավառ առանձնահատկություններից մեկն անձնային անկայունությունն է: Դա առաջին հերթին դրսևորվում է տրամադրության հաճախակի տատանումներով, աֆեկտիվ «բռնկունությամբ», այսինքն` հուզական լաբիլությամբ, որը պայմանավորված է սեռական հասունացմամբ և օրգանիզմում տեղի ունեցող ֆիզիոլոգիական վերակառուցման գործընթացներով:

Պետք է ասել, որ անձնային անկայունությունն ավելին է, քան միայն հուզական ֆոնի տատանում: Ինչպես գրում է Լ. Ս. Վիգոտսկին, «… դեռահասի անձի կառուցվածքում չկա ոչ մի կայուն, վերջնական, ավարտուն բան»:  Դեռահասներին բնորոշ է բարոյական անկայունություն:  Ըստ Լ. Կոլբերգի` կրտսեր դպրոցական և դեռահասության տարիքում երեխաներն ունեն ձևավորված կոնվենցիոնալ բարոյականություն, որի դեպքում երեխան դեռ չունի իրական բարոյականություն, և բարոյական նորմերը նրա համար ինչ-որ արտաքին պահանջներ են: Այդ կանոններին և նորմերին դեռահասների մեծ մասը հետևում է, որպեսզի արդարացնի ինչ-որ նշանակալի մարդկանց սպասելիքները, նրանց հետ լավ հարաբերությունները պահպանելու և նրանց կողմից խրախուսվելու համար:  Շրջապատի սպասելիքներն արդարացնելը, խրախուսանք ստանալուն ձգտելը, հեղինակությունների կարծիքին հակված լինելը հանդիսանում է դեռահասի անձնային և վարքային անկայունության պատճառը: Նա ամբողջովին կախված է արտաքին ազդեցություններից: Քանի որ դեռահասներն իրենց համար ռեֆերենտային խմբեր են փնտրում հասակակիցների շրջանում և մտերիմ ընկերների կարիք ունեն, հաճախ վերջիններիս կարծիքը որոշիչ է լինում: Հաճախ ընկերների հետ միասին դեռահասները կարող են այնպիսի քայլեր կատարել, որոնք միայնակ երբեք չէին համարձակվի անել և ապագայում էլ կարող են զղջալ արածի համար: Ավտոնոմ բարոյականություն և խմբից բարոյական անկախություն է ունենում 16 տարեկան դեռահասներից միայն 10%-ը:

Դեռահասներին հատուկ է նաև անկայուն ինքնագնահատականը: Այնպես, ինչպես վարքը, ինքնագիտակցությունը ևս շատ բաներում կախված է արտաքին ազդեցություններից: Դասամիջոցին համադասարանցիներից մեկի սիրալիր հայաքցքը կարող է ամբողջությամբ փոխել վերաբերմունքը սեփական արտաքինի հանդեպ, սակայն տանը արված մեկ աննրբանկատ դիտողությունը կարող է հակառակ արդյունքին բերել մի քանի օրվա ընթացքում:

Դեռահասը փորձում է հասկանալ ինքն իրեն և իր մեջ նոր բաներ է բացահայտում: Նրա «ես»-ի տարբեր պատկերները («որքան ընդունակ, գեղեցիկ, շփվող և ուժեղ եմ ես») փոփոխական են և չեն ձուլվում ամբողջական, հարմոնիկ և կայուն համակարգին: Ինչպես նշվեց վերևում, անձի կայունացումը սկսվում է հենց դեռահասության տարիքի ավարտին, իսկ հաճախ՝ ավելի ուշ: Մոտավորապես 15-16 տարեկանում Ես-կոնցեպցիան պետք է արդեն ձևավորված լինի:

Դեռահասի անձնային անկայունության մասին կարելի է դատել նրա վարքում և անձի դրսևորումներում ծայրահեղ, իրարից տարբեր որակների առկայությամբ, նրա բնավորության և հավակնություններիի հակասականությունից: Դեռահասության տարիքում դեռահասի վարքում ուրիշների կողմից գնահատված և ընդունված լինելու ձգտումը կարող է դրսևորվել սեփական ինքնուրույնության և թերությունների արտահայտմանը զուգահեռ, ամաչկոտությունը` սանձարձակության, սենտիմենտալությունը` կոպտության, զգացմունքային երազկոտությունը` չոր փիլիսոփայելու հետ: Դեռահասը ցանկանում է լինել բոլորի նման` միևնույն ժամանակ ամեն կերպ փորձելով առանձնանալ բոլորից: Նա պայքարում է հեղինակությունների դեմ, համընդհանուր նորմերի, կանոնների և իդեալների դեմ, բայց միևնույն ժամանակ աստվածացնում է պատահական կուռքերին:

Դեռահասության անկայունության և հակասականության մասին շատ լավ է ասել Աննա Ֆրոյդը. «Դեռահասներն առանձնահատուկ եսասերներ են, իրենց տիեզերքի կենտրոնն են համարում, և ուշադրության արժանի միակ օբյեկտ, բայց միևնույն ժամանակ իր կյանքի հետագա ոչ մի փուլում նա ընդունակ չէ այդչափ ինքնանվիրման և ինքնազոհաբերման, որքան այս տարիքում: Նրանք կարող են ընկնել կրքոտ սիրային հարաբերությունների մեջ միայն նրա համար, որ հետո նույնքան անսպասելիորեն  ընդհատեն այդ հարաբերությունները: Մի կողմից՝ նրանք խանդավառությամբ ներգրավվում են կոլեկտիվի կյանքի մեջ, մյուս կողմից՝  ուժգնորեն մենակության են ձգտում: Նրանք եսասեր ու մատերիալիստ են, սակայն միևնույն ժամանակ լի են բարձրագոչ իդեալիզմով: Նրանք ժուժկալ են, բայց հանկարծակի կարող են սանձարձակ դառնալ: Նրանց վերաբերմունքն ուրիշների նկատմամբ կարող է շատ կոպիտ և աննրբանկատ լինել, չնայած որ իրենք շատ զգայուն և խոցելի են: Նրանց տրամադրությունը տատանվում է պայծառ լավատեսությունից մինչև գորշ հոռետեսություն»:

Անկայունությամբ, ծայրահեղությունների մեջ ընկնելու հակումով, արտաքին ազդեցություններով են պայմանավորված այս տարիքում հաճախ հանդիպող սոցիալական խնդիրները, որոնք նաև անվանում են դեռահասության խնդիրներ, վաղ ալկոհոլամոլությունն է, տոքսիկոմանիան, թմրամոլությունը, դելինկվենտ վարքը, ինքնասպանությունները:  Այս վատթարագույն հետևանանքներին հաճախ հանգեցնում են մեկուսացվածությունը, տանը և դպրոցում չհասկացվածության զգացումը, ասոցիալ խմբի կամ նմանատիպ փորձ ունեցող հասակակիցների հետ հանդիպումները:

Ոստիկանությունում կամ նարկոլոգիական դիսպանսերում հայտնված դեռահասներից բոլորը չեն անբարենպաստ ընտանքիներից: Պատահում է, որ «դժվար» են դառնում նաև սիրված երեխաները, որոնց տանը սերը չի պակասել, բայց նրանք բավարարված չեն հասակակիցների կամ մեծահասակների հետ հարաբերություններով, իրենց անհաջողակ են համարում կամ բավարար չափով չեն ծանրաբեռնված գործերով, ձանձրանում են և այլն: Դեռահասության խնդիրների պատճառները բազմազան են: Դրանցից մեկն ինքնահաստատվելու  և տարբերվելու ցանկությունն է` զուգորդված համընդհանուր նորմերի և օրենքների դեմ բողոքով:

Բողոքը դեռահասներին միավորում է մի շարք ոչ ֆորմալ խմբերի կամ շարժումների մեջ, որոնք տարբերվում են իրենց գաղափարախոսությամբ և խորհրդանշաններով: Ներկայում կան շատ տարբեր խմբեր և դեռահասների շարժումներ` պանկերը, էմոները, ռոքերները, ռեպերները, ֆաշիստներն, սկինհեդները և այլն: Բոլոր դեռահասները, ովքեր ընդգրկվում են նման խմբերում և հոսանքներում, սոցիալապես հարմարված չեն, նույնիսկ, եթե ուղղակի ագրեսիա չեն դրսևորում:

Բողոքը դեռահասներին դրդում է տնից փախուստի դիմելու, թափառաշրջիկության: Որոշ դեռահասներ ինչ-որ ռոմանտիկա են գտնում գիշերելու տեղ փնտրելու, սնունդ հայթայթելու և նմանատիպ այլ արկածների մեջ:

Առանձնահատուկ դժվար իրավիճակներում դեռահասները կարող են սուիցիդալ վարք դրսևորել, մահվան մասին մտքեր, սպառնալիքներ արտահայտել, ինքնասպանության փորձ կատարել։ Սակայն դեռահասների միայն 10%-ն է իսկապես ցանկանում մահանալ, մնացած 90%-ի սուիցիդալ վարքը միայն «օգնության ճիչ է»:

Վիրավորանքը մարդու էմոցիոնալ ռեակցիան է, որն առաջանում է անարդարության զգացումից, երբ կարծում ես, որ քեզ անտեղի մերժում կամ անտեսում են։ Երեխաները վիրավորվելիս տարբեր վարք են դրսևորում․ մեկը, կարող է փքելով շուրթերը, ցուցադրական շրջվի ու գնա: Մյուսը՝ բարձր բղավի ու լաց լինի, ասելով՝ «դու վատն ես, դու վատն ես»: Երրորդը կարող է բառերից անցնել գործի` սկսի խփել իրեն նեղացնողին: Երբեմն երեխայի էմոցիոնալ վիճակը կարող է շատ ծայրահեղ ձևերով դրսևորել, օրինակ՝ երեխան ուժեղ լացով և բղավոցով  կարող է պոկվել իրեն հանգստացնել փորձող մեծահասակների ձեռքերից և փորձի փախչել՝ ինքն էլ չհասկանալով, թե ուր:

Զանազան պատճառներ կարող են առիթ հանդիսանալ, որ երեխաները նեղանան, օրինակ՝ չեն կանչել խաղալու, կամ չեն ողջունել նրա առաջարկությունը, չեն տվել խոստացված խաղալիքը, սկսել են անվանակոչել, նյարդերի հետ խաղալ: Եվ վերջապես նրանց համար ամենասարսափելին (բայց ոչ ըստ կարևորության)՝ ինչ-որ մեկն ավելի արագ էր, հաջողակ և դրա համար ստացավ գովասանք: Պրոֆեսոր Ե.Օ. Սմիրնովան գրում է՝ «Նեղացկոտ երեխաները ընկալում են մյուսների հաջողությունը, ինչպես սեփական նվաստացումը, դրա համար էլ անհանգստանում են և ցուցադրում վիրավորանք»:

Բոլոր երեխաներն էլ երբեմն վիրավորվում են: Այն հիմնականում դրսևորվում է կոմունիկատիվ վիճակների միայն ժամանակավոր խանգարմամբ, որն էլ սարսափելի չէ, քանի որ կոնտակտի շարունակության պոտենցիալը անպայման մնում է: Այլ հարց է, երբ վիրավորվածությունը (նեղացկոտությունը, երբ երեխան ցուցադրում է սեփական ռեկացիան այնքան հաճախ, որ դա խոչընդոտում է  այլ երեխաների հետ հարաբերություններին, «փչացնում է նրա կերպարը») մշտապես, պատեհ-անպատեհ կիրառվող ու աշխարհի հետ հարաբերվելու միակ ձևն է։

Եթե երեխայի  մոտ ցածր է «նեղացկոտության շեմը», եթե նա շատ արագ ու հեշտ է նեղացողի դերում հայտնվում, ապա նա պատրաստ է մեկնաբանել իր հետ կատարվածը (կամ իր շուրջը) ոչ իր օգտին․ երբ երեխան նեղացկոտ է, ապա կարելի է ասել, որ նրա ռեակցիան արդարացված չէ, շատ ուժեղ է, անգամ ոչ ադեկվատ: Եթե այս պահին նրան չեն նեղացնում, ապա նա սպասում է, որ հաջորդ պահին իրեն նեղացնեն:

Արդեն 5-6 տարեկանում երեխան ամբողջովին կարող է դատողություններ անել այդ թեմայով, օրինակ ասել՝ «Ինձ բոլորը նեղացնում են, ես դժբախտ եմ»: Այսինքն` այդ «մեղմ» նեղացկոտությունը կարող է այնքան գերակշռել, որ երեխային դարձնի դեպրեսիվ: Եվ այդ եզրահանգմանը եկած երեխային անհնար է մտափոխել,  ու այն միտքը, որ «իրականում ամեն ինչ նորմալ է, քեզ միայն պետք է ավելի քիչ նեղանալ», չի աշխատի։

Երեխան, ով վիրավորված ժամանակ անցնում է ագրեսիայի, այսպիսի բացատրություն է տալիս՝ «Ես ցանկանում եմ նրան ցավեցնել, որպեսզի նրան այնքան ցավոտ լինի, որքան ինձ»։ Եթե այս տրամադրությունները շարունակվեն, ապա ավելի քիչ առիթներ անհրաժեշտ կլինեն նեղանալու համար և ավելի ուժեղ կլինի վրեժ լուծելու ցանկությունը: Եթե չդադարեցնել այդ «սպառազինությունների մրցավազքը», ապա երեխան շատ ավելի կասկածամիտ մարդ կմեծանա, մյուսների գործողություներում կփնտրի կրկնամիտք և ողջ կյանքը կծախսի վրեժի պլաններ գծագրելու վրա:

Ամենևին պարտադիր չէ, որ վիրավորանքը ուղեկցվի ագրեսիվ պահվածքով: Բայց  միշտ կա մի ցուցադրական դիրք․ «Տեսեք՝ որքան դժբախտ եմ ես: Ահա, թե  ինչ ես դու ինձ հետ արել»։

Իհարկե, պարտադիր չէ, որ դա երեխան բառացի ասի, այն կարելի է ընթերցել նրա վարքից։ Նա ցանկանում է առաջացնել մեղավորության զգացում և փոխել իրավիճակն իր օգտին: Այդ պատճառով նեղացկոտությունը մանիպուլատիվ բնույթ ունի։

Նեղացկոտությունը կարող է թունավորել ոչ միայն նեղացողի կյանքը, այլ նաև այն մարդկանց, ովքեր շրջապատում և սիրում են իրեն։

Հիմնականում կանայք  են, որ միշտ փորձում են հետևել իրենց մարմնի կառուցվածքին: Դա, իհարկե, լավ է: Լավ կլիներ, որ նաև տղամարդիկ հոգ տանեին իրենց մարմնի մասին։ Գեղեցիկ լինելը բոլորին է հաճելի: Սակայն շատ անգամ նիհարելու ցանկությունը ծայրահեղ դրսևորումներ է ունենում և դիետա պահելը դառնում է ընդհանրապես սննդի մերժում:

Կարծում ենք, ձեզ ծանոթ է «անորեքսիա» բառը: Անորեքսիան սննդային խանգարում է, որի ժամանակ մարդը կանխամտածված հրաժարվում է սննդից, նրա մոտ գերակայում են նիհարելու ցանկությունն ու գիրանալու վախը: Կասեք, թե ինչ կապ ունի հոգեբանության հետ: Ամենաուղիղ, կպատասխանենք մենք, որովհետև սա նախ և առաջ հոգեբանական խնդիր է: Այս մարդիկ միշտ կարծում են, որ իրենք չափազանց գեր են, մինչդեռ նրանց քաշը նորմայից ցածր է: Նրանք կպչուն մտքեր են ունենում գեր լինելու հետ կապված, հաճախակի դեպրեսիաներ և հույզերի կառավարման դժվարություն: Շրջապատը նկատում է նրանց վարքում և բնավորության մեջ նկատելի փոփոխություններ: Նրանք կորցնում են ընկերներին, հաճախ փոխում շրջապատը:

Անորեքսիան ճիշտ դիետայի հետևանք չի կարող լինել: Դիետան միշտ ուղղված է  առողջության պահպանմանը: Որպես կանոն, այն նշանակվում է բժիշկ-դիետոլոգի կողմից կոնկրետ հիվանդությունների կամ էլ քաշի ավելցուկի դեպքում: Մնացած դեպքերում դիետան տեղին չէ: Շատ անգամ մենք ինքներս ենք դիետաներ մոգոնում: Որոշում ենք, որ ինչ-որ սննդամթերքից պետք է լիովին հրաժարվել, կամ էլ սովի օրեր ենք հայտարարում: Այդ ընթացքում մեր օրգանիզմը կորցնում է անհրաժեշտ նյութերը, և մենք հյուծվում ենք: Կանանց մոտ անորեքսիայի ժամանակ կարող են առաջանալ խնդիրներ դաշտանային ցիլկի հետ, փորկապություն, մազերի և մաշկի չորացում, հեշտ կոտրվող եղունգներ, սրտային հիվանդություններ և անընդհատ թուլություն, իմունիտետի անկում:

Վիճակագրության համաձայն, եթե անորեքսիան չբուժվի ժամանակին, ապա կմահանա ամեն տասներորդ հիվանդը: Այնպես որ,  եթե նկատում եք, որ սնունդը և ձեր քաշն ավելորդ շատ է գրավում ձեր ուշադրությունը, եթե սկսել եք նիհարել և ձեզ չի բավարարում դա, եթե տրամադրության տարօրինակ փոփոխություններ եք նկատում, փչացել են հարաբերությունները հարազատների և ընկերների հետ ու դա հիմնականում ձեր սնվելու ձևի հետ է կապված, ապա անհապաղ դիմեք հոգեբանի և բժշկի օգնությանը:

Ձեզ ենք ներկայացնում սոցիալական հոգեբան Թերեզա ԴիԴոնատոյի խորհուրդները առողջ սիրային հարաբերություն ունենալու համար։

Ինչպե՞ս իմանալ ու վստահ լինել, որ սիրային հարաբերությունը ճիշտ ձևով է զարգանում ու ունի ներուժ լուրջ բանի վերաճելու։ 
Բոլոր հարաբերությունները տարբեր են, բայց գիտական հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ կան որոշակի մոդելներ, որոնք կարող են հանգեցնել առողջ, կայուն ու հաջողված հարաբերության։ Ուշադրություն դարձրեք այս խորհուրդներին, որոնք ձեզ կարող են օգնել ձեռք բերել երջանկություն, սեր, բավարարվածություն սիրային համագործակցության մեջ։ Միտումով օգտագործեցին համագործակցություն բառը, որովհետև սերը միասին տարվող աշխատանք է։

1․ Հաջողված հարաբերություններում զույգերը կիսում են միմյանց սովորություններն ու հետաքրքրությունները։ Երբևէ նկատե՞լ եք, թե ինչպես են ընկերները փոխվում, երբ հարաբերության մեջ են։ Ինչ-որ մեկի հետ երկար հանդիպելուց հետո նրանք ձեռք են բերում նոր նպատակներ ու հետաքրքրություններ, նոր բառապաշար կամ նոր սովորություններ։ Այս բոլոր փոփոխությունները ազդելով զուգընկերոջ վրա «ես»-ի մի նոր շերտ են ավելանցում ու օգնում հարաբերություն ինտեգրվելու գործընթացին։

2. Զարգացող հարաբերություններում զուգընկերները աջակցում են իրար, որ աճելու հնարավորությունները բաց չթողնեն։ Մարդիկ ավելի բավարարված են իրենց հարաբերություններից, երբ իրենց զուգընկերները ակտիվորեն աջակցում ու գնահատում են այն ջանքերը, որ նրանք թափում են՝ լայնացնելու իրենց մտահորիզոնը։ Հրաշալի զգացողություն է, երբ զարգանում ես, աճում, նոր հմտություններ ձեռք բերում, նոր բաներ փորձում։ Այս հնարավորթյունները նպաստում են ոչ միայն անձնական աճին, այլև խթանում են վստահ, հանդարտ ու հավասարակշռված լինել սիրային հարաբերություններում։

3.  Զույգերը պետք է կիսեն իրենց զգացողությունները։ 
Զուգընկերոջ հետ միայն խոսելը բավարար չէ։ Առողջ հարաբերություն ունենալու համար անհրաժաշետ է նաև զգացմունքային բացությունուն, մտքերի, գաղափարների փոխհարաբերում։ Մարդիկ հեշտությամբ կարող են հայտներ փաստեր իրենց մասին, բայց անձնական մտքեր, զգացմունքներ կիսելը ավելի դժվար է, միաժամանակ ավելի օգտակար, եթե ուզում եք ճանապարհ հարթել ու ավելի խորացնել կապը զուգընկերոջ հետ։

4. Զարգացող հարաբերություններում գտնվող զույգերը հաճախակի են հպվում իրար։ Ֆիզիկական հպումը կարող է շատ տարբեր դրսևորումներ ունենալ բուն սեքսից բացի։ Զույգերը, որոնք հաճախակի են իրար գրկում, համբուրում կամ մերսում, իրար ձեռք բռնում, ավելի երջանիկ են ու բավարաված։

5. Մարդիկ, ովքեր ունեն զարգացող հարաբերություն, ավելի քիչ ուշադրություն են դարձնում հմայիչ մարդկանց։ Ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ զարգացող հարաբերություններում գտնվող մարդիկ փակ են գայթակղության առաջ։ Սերը կարծես ստեղծում է պաշտպանական համակարգ, որը ուշադրությունը կենտրոնացնում է զուգընկերոջ վրա։

6. Զարգացող հարաբերության մեջ գտնվող մարդիկ տեսնում են պարտավորության դրական կողմերը։ Սիրային պարտավորությունը դրական, բացասական ու երբեմն հարկադիր տարրերը արտացոլող բազմակողմանի մի համակարգ է։ Ուսումնասիրությունը պարզել է, որ մարդիկ, ովքեր միտված են ընկալել իրենց հարաբերությունը հարուստ դրական դրսևորումներով՝ ուրախություն, պատկանելիության զգացում, բավարարվածություն ու ավելի քիչ բացասական երանգներով՝ անհանգստություն, վիրավորվածություն, գրգռվածություն, շատ ավելի գոհ են հարաբերություններից։ Այս մարդիկ հարաբերությունը ընկալում են որպես մի բան, որի մեջ ուզում են լինեն, այլ ոչ թե մի բան, որի մեջ պետք է լինեն։

Հարաբերությունը բարդ համակարգ է, որի հաջողությունը կախված է հարաբերության մեջ գտնվող յուրաքանչյուր անհատից, նրանց միջև փոխազդեցությունից ու սոցիալական կոնտեքստից։ Այս խորհուրդները ուղղորդիչներ են, որոնք ցույց են տալիս՝ արդյոք հարաբերությունը ճիշտ ու առողջ ճանապարհով է ընթանում, թե ոչ։

Շփման կարևոր գործոններից է համարվում միջանձնային տարածությունը․ այն, թե զրուցակիցներն ինչքան մոտ են գտնվում միմյանց: Երբեմն մեր վերաբերմունքը մենք արտահայտում ենք տարածքային կատեգորիաներով, ինչպես օրինակ՝ «հեռու մնալ» նրանից, ով մեզ դուր չի գալիս կամ ումից վախենում ենք, կամ «մոտենալ» նրան, ով հետաքրքրում է մեզ: Սովորաբար, որքան զրուցակիցները հետքրքրված են միմյանցով, այնքան իրար ավելի մոտ են նստում կամ կանգնում: Սակայն գոյություն ունի զրուցակիցների միջև թույլատրելի հեռավորության որոշակի սահման, որը կախված է փոխազդեցության տեսակից և սահմանվում է հետևյալ ձևով.

● Ինտիմ հեռավորությունը (մինչև 0,5 մետր) համապատասխանում է մտերմիկ հարաբերություններին: Կարող է հանդիպել սպորտի այն տեսակներում, որտեղ մարզիկների մարմինները դիպչում են:

● Միջանձնային հեռավորությունը (0,5-1,2 մետր) լավ է ընկերական զրույցի համար՝ իրար դիպչելով կամ չդիպչելով:

● Սոցիալական հեռավորությունը (1,2-3,7 մետր) ոչ ձևական և գործնական հարաբերությունների համար է, իսկ վերին սահմանը ավելի շատ համապատասխանում է ձևական հարաբերություններին:

● Հասարակական հեռավորության (3,7 մետր և ավելի) վրա կոպիտ չի համարվում մի քանի խոսք փոխանակելը կամ շփումից զերծ մնալը:

Սովորաբար մարդիկ իրենց հարմար են զգում և բարենպաստ տպավորություն են թողնում, երբ կանգնում կամ նստում են այն հեռավորության վրա, որը համապատասխանում է փոխազդեցության առկա տեսակին: Ինչպես չափազանց մոտիկ, այնպես էլ չափազանց հեռու դիրքը բացասաբար է ազդում շփման վրա:

Բացի այդ, որքան մարդիկ իրար մոտ են գտնվում, այնքան ավելի քիչ են նայում իրար՝ կարծես որպես փոխադարձ հարգանքի նշան: Եվ հակառակը, հեռու դիրքի վրա գտնվելով՝ նրանք ավելի շատ են նայում իրար և խոսակցության մեջ ուշադրության պահպանման համար օգտվում են ժեստերից:

Այս կանոնները նշանակալիորեն տատանվում են՝ կախված տարիքից, սեռից և մշակութային մակարդակից: Օրինակ՝ երեխաներն ու ծերունիները զրուցակցին մոտ են կանգնում, իսկ դեռահասները, երիտասարդները և միջին տարիքի մարդիկ նախընտրում են ավելի հեռու դիրքը: Սովորաբար կանայք զրուցակցին ավելի մոտ են կանգնում կամ նստում, քան տղամարդիկ: Անձնային հատկությունները նույնպես որոշում են զրուցակիցների միջև տարածքը՝ սեփական արժանապատվության զգացումով հավասարակշռված մարդը զրուցակցին ավելի շատ է մոտենում, իսկ անհանգիստ, նյարդային մարդիկ զրուցակցից հեռու են մնում: Սոցիալական կարգավիճակը նույնպես ազդում է մարդկանց միջև հեռավորության վրա: Մենք սովորաբար մեծ հեռավորության վրա ենք գտնվում նրանցից, ում դիրքը ավելի բարձր է, քան մերը, մինչդեռ հավասար կարգավիճակով մարդիկ շփվում են համեմատաբար մոտ տարածության վրա:

Ավանդույթը նույնպես կարևոր գործոն է: Լատինական Ամերիկայի և Միջերկրածովյան երկրների բնակիչները հակված են զրուցակցին ավելի շատ մոտենալ, քան Հյուսիսային Եվրոպայի երկրների բնակիչները:

Զրուցակիցների միջև հեռավորության վրա կարող է ազդել սեղանը: Սեղանը սովորաբար ասոցացվում է բարձր դիրքի և իշխանության հետ, այդ պատճառով էլ, երբ ունկնդիրը նստում է սեղանի կողքը, հարաբերությունները ստանում են դերային շփման տեսք: Այդ պատճառով որոշ ադմինիստրատորներ և ղեկավարներ նախընտրում են անձնական զրույցները անցկացնել՝ նստելով ոչ թե իրենց սեղանի կողքը, այլ զրուցակցի կողքին՝ իրար կողք կողքի դրված աթոռների վրա:

Նոր տարին հրաշալի ժամանակ է վատ սովորությունները մոռանալու ու նոր սովորություններ ձևավորելու համար։ Եթե կարծում եք, որ 2019-ը ձեր տարին է, ապա հետևեք մեր խորհուրդներին, լավացրեք ձեր ինքնազգացողությունը, որպեսզի փոխվի նաև կյանքի որակը։

1․ Ուղիղ պահեք մեջը։ Այո, ճիշտ կարդացիք։ Ուղիղ մեջը ոչ միայն լավ է ողնաշարի համար, այլև ձեզ ավելի նիհար է ցույց տալիս։ Երբ դուք կորացած եք, ձեր թոքերը ավելի քիչ թթվածին են ստանում, քան երբ ուղիղ եք պահում մեջքը։ Մեջքի ճիշտ դիրքը օգնում է, որ մնացած ներքին օրգաններն ավելի լավ կատարեն իրենց գործառույթը։ 

2․ Տարատեսակ գազով ըմպելիքները փոխարինեք սովորական ջրով։ Ու առհասարակ մի մոռացեք ջուր խմել։ Կարող եք ինքներդ տարբեր համերով ջուր պատրաստել, ջրի մեջ ավելացրեք կիտրոն կամ նանա կամ այլ մրգեր ու հատապտուղներ։

3․ Մարզվեք։ Եթե չունեք գումար ու ժամանակ մարզասրահ գնալու, ապա կարող եք վարժություններ անել տանը։ Մշակեք գրաֆիկ, արթնացեք 15 րոպե ավելի շուտ, քան սովորաբար ու մինչև լոգարան գնալը մարզվեք։ Օրական մի քանի րոպե մարզվելը ավելի լավ է, քան առհասարակ ոչինչ չանելը։

4․ Ուշադրություն դարձրեք ձեր մտքերին։ Օրվա մեջ մի քանի րոպե ժամանակ հատկացրեք հետևելու, թե ինչպես ու ինչ եք մտածում։ Մենք բոլորս հաճախ մտքերով թափառում ենք անցյալում կամ ապագայում։ Փորձեք ձեր ուշադրությունը կենտրոնացնել «այստեղ և հիմա»-ի վրա, զգացեք պահը, եղեք ներկա։

5․ Քչացրեք շաքարի քանակը ձեր սննդակարգում։ 

6․ Ուշադրություն դարձրեք քնին։ Փորձեք միշտ քնել նույն ժամին։ Լավ քունը առողջության ու գեղեցկության գրավականն է։

7․ Թույլ տվեք, որ շնորհակալության զգացումը ձեր մեջ ապրի։ Ձեզ համար գնեք գեղեցիկ նոթատետր ու ամեն օր գրեք, թե ինչի համար եք շնորհակալ, ինչն է ձեզ ուրախացնում ու երջանկության զգացողություն տալիս։ Հետազոտությունը ցույց է տվել, որ շնորհակալության օրագիր պահելը լավացնում է ինքնազգացողությունն ու կյանքից բավարարվածությունը։