Թեման բավական բարդ է և զգայուն։ Իսկ պե՞տք է, արդյոք, խոսել այդ մասին։ Եթե խոսել, ապա ի՞նչ պատմել երեխային։ Բաներ, որոնք անգամ մեծահասակի գիտակցությունը դժվարանում է հասկանալ, ինչպե՞ս կարելի է երեխաներին ներկայացնել։ Անկախ այս հարցերից, յուրաքանչյուրն իր ներսում ունի պատմության՝ իր ուրույն ընկալումը և իր սեփական վերաբերմունքը։
Բայց չկա որևէ հայ, որն անտարբեր լինի այս հարցի նկատմամբ։ Մարդիկ կան, ովքեր գտնում են, որ պետք է մոռանալ և նորովի սկսել ապրել, առանց զոհի հոգեբանության և ներքին դիրքորոշման, մյուսները կարծում են, որ պետք է արդարություն և փոխհատուցում պահանջել, վրեժխնդիր լինել, մի մասն էլ ինքնաքննադատաբար են մոտենում խնդրին եւ մեղադրում հենց զոհերին՝ զոհաբերվելու համար:
Բնականաբար, որևէ մեկը` մասնագետ լինի, թե պարզապես քաղաքացի, չի կարող խորհուրդ տալ մյուսներին` որ դիրքորոշումն է ճիշտ այս պարագայում։ Այդ պատճառով ես կուզեի քննարկել այս մոտեցումներից յուրաքանչյուրի դեպքում երեխաներին տրամադրվող տեղեկությունների ազդեցությունն ու հետևանքը երեխաների հոգեկան առողջության և խաղաղության վրա։
Եթե երեխային մեծացնում ենք այն գաղափարներով, որ պետք է վրեժխնդիր լինել, որ մեզ կոտորել են, դաժանաբար ոչնչացրել և այլն, բնականաբար երեխան սկսում է մեծանալ կամ վրեժխնդրության ոգով, կամ զոհի հոգեվիճակով՝ կախված իր սեփական բնավորության և հոգեբանական առանձնահատկություններից։
Նրանք ովքեր համարում են, որ պետք է մոռանալ այդ ամենի մասին և սկսել նորովի ապրել, ամենից հաճախ չեն կիսվում այս տեղեկություններով երեխաների հետ, փորձում են խուսափել այս թեմաներից, նյութերից, հաղորդումներից, և կարծես մոռացության են տալիս երևույթը։ Այս պարագայում, ամենայն հավանականությամբ, երեխայի մոտ օտարացման զգացում կառաջանա պատմության այդ հատվածի նկատմամբ։
Նրանք, ովքեր գտնում են, որ մենք ինքներս ենք մեղավոր, որ ցեղասպանության ենք ենթարկվել, իրենց երեխաների ներսում կսերմանեն որոշակի թշնամանք և անհանդուրժողականություն սեփական ազգի նկատմամբ։ Հետևաբար դա կանդրադառնա ազգային ինքնագիտակցության վրա, կառաջացնի այնպիսի խնդիրներ ինքնորոշման և կայացման հարցերում, որոնք անձի համար ինքն իրեն չեն գիտակցվի և հետևաբար լուծման առումով բարդ կլինեն։
Այս մոտեցումներից ցանկացածի դեպքում, ամենայն հավանականությամբ, երեխայի մոտ կառաջանան դժվարություններ, երբ հետագայում սկսի ձևավորել սեփական վերաբերմունքն ու աշխարհայացքը՝ սեփական ազգի պատմության այդ փուլի նկատմամբ։
Ցանկացած մոտեցման դեպքում պետք է հիշել երեխայի տարիքային զարգացման մի քանի առանձնահատկությունների մասին։ Մահվան մասին պատկերացումները մոտենում են մեծահասակների պատկերացումներին 5-7 տարեկանում։ Այս տարիքում են երեխաները գիտակցում մահվան անդառնալիությունը։ Մահվան մասին տեղեկություններն աստիճանաբար են ընդունվում երեխայի գիտակցության կողմից, և դեռ ժամանակ է պահանջվում՝ նաև հասկանալու և գիտակցելու, որ լինում են նաև բռնի մահեր, մարդկային դաժանության և ագրեսիայի տարբեր ծայրահեղ դրսևրումներ։
Այնուամենայնիվ ծնողներին հաճախ հուզում է պարզ գործնական մի հարց՝ ինչպե՞ս երեխային ներկայացնել ապրիլի 24-ի երթի իմաստը, ծաղիկներ տանելու և զոհերի հիշատակը պատվելու մեր սովորույթը։ Չէ՞ որ մենք գնում ենք Ծիծեռնակաբերդ ընտանիքներով, մեծից փոքր միասին։ Այս դեպքում բնականաբար երեխայի տարիքը հաշվի առնելով՝ կարելի է պատմել, որ պատերազմ է եղել, որի արդյունքում շատ հայեր, մեր տատիկներն ու պապիկները մահացել են, մենք էլ հիմա գնում ենք, նրանց գերազմաններին ծաղիկներ ենք դնում՝ ցույց տալու համար, որ հիշում ենք իրենց։ Երբ երեխաները կսկսեն հասկանալ տեռորիզմ, ցեղասպանություն և այլ նմանատիպ բառերի իմաստը, այդ ժամանակ էլ կարիք կլինի խոսել այս մասին իրական տեղեկություններով։
Մինչև դեռահասության տարիքը՝ այսինքն միջին դպրոցական տարիքը, երբ երեխաներն սկսում են ուսումնասիրել պատմություն, այնքան էլ ունակ չեն ընկալելու նման բարդության հարցեր։ Նմանատիպ թեմաների շուրջ վաղաժամ զրույցները կարող են ավելորդ վախեր և տագնապ առաջացնել երեխայի ներսում։ Երբեմն հայկական ավանդական դաստիարակության մեջ կարևոր բաղադրիչ է տղաներին կռվելու, պայքարելու և ագրեսիվ լինելու հորդորները։ Արդյունքում՝ այդ ագրեսիայից տուժում են հենց իրենք՝ տղաները, նրանց առողջությունը, շատ դեպքերում անձնական կյանքը։
Ուժեղ, համարձակ և ինքն իրեն պաշտպանելու ունակությունն ամենևին կապ չունի ագրեսիայի հետ, և ուժեղ լինելու համար ագրեսիվ լինել պետք չէ։ Նույնիսկ հակառակը, ուժը բացառում է ագրեսիայի առկայությունը։ Անկախ ամենից պետք է հիշել, որ ցանկացած դիրքորոշում՝ ազգության, անվան, կրոնի և ինքնագիտակցությանը վերաբերող այլ հարցի նկատմամբ, ձևավորում է մարդու վերաբերմունքն իր անձի նկատմամբ։ Հետևաբար երեխաներին որևէ բան իր, իր ազգի, իր պատմության մասին պատմելիս պետք է առաջնորդվել միայն երեխայի ներսում դրական ինքնագնահատական սերմանելու և ձևավորելու սկզբունքով։ Հիշեք՝ միայն սեփական անձի նկատմամբ ներքին վստահություն ուենցողները կարող են հաղթանակող լինել:
Հեղինակ՝ Անուշ Ալեքսանյան
