10 հարց սեռական դաստիարակության մասին

1. Ինչու՞ ենք վախենում սեռական դաստիարակությունից:

Ոչ ոք չի ուզում խոսել իր երեխայի հետ սեռականության և սեռական հարաբերությունների մասին: Ոչ ոք իրեն հարմարավետ չի զգում այս թեմայի շուրջ խոսելիս կամ դրա անհրաժեշտությունից: Նույնիսկ նրանք, որոնք համարում են իրենց պարտականությունը երեխայի հետ սրա մասին խոսելը, մեկ է, հաճույքով ու ուրախությամբ չեն անում դա: Որովետև թեման վերաբերում է մեր կյանքի ամենաթաքուն և անձնական ոլորտին: Մենք նաև ինտուիտիվ զգում ենք, որ էդ թաքուն լինելը, մարմինը հագուստի տակ թաքցնելը, երբեմն նույնիսկ տաբուները հենց հմայք են հաղորդում մեր կյանքի այդ նուրբ ոլորտին: Հետևաբար հասկանալի և բնական է, որ բոլորս որոշակի դիմադրություն ունենք այս հարցերի շուրջ խոսելիս:
Սակայն պետք է քննարկել, թե՞ ինչու է հիմա անհրաժեշտ այս հարցի շուրջ տեղեկացվածությունն ու երեխաների պաշտպանությունը: Նաև անհրաժեշտ է քննարկել, թե ինչ ենք հասկանում սեռական դաստիարակություն ասելով:

2. Ինչու՞ է պետք սեռական դաստիարակությունը:

Ժամանակակից աշխարհում երեխաների համար տարաբնույթ տեղեկությունները, պոռնոգրաֆիան, համացանցային հալածանքը և հետապնդումները, սեքսուալ բնույթի տեղեկատվությունը սովորական առօրյա է դարձել: Երեխաներն 1-ին դասարանից, երբեմն ավելի վաղ հասակից ունեն սմարթֆոններ, նրանք շփվում են նաև իրենցից մեծ երեխաների հետ, իրենց հասակակից այլ երեխաների հետ, բակ են դուրս գալիս, համեմատաբար անկախություն ունեն և կարող են այդ ճանապարհով ստանալ ցանկացած տեղեկություն:
Երեխաները շատ հետաքրքրասեր են և եթե մեկն ու մեկն իրենց առաջարկում է ինչ-որ հետաքրքիր բան տեսնել, ինչ-որ հետաքրքիր տեղ գնալ, ինչ-որ թաքուն բան անել, նրանք սովորաբար համաձայնվում են: Ոչ այն խատճառով, որ ունեն վատ դաստիարակություն կամ խնամքից դուրս են մնացել, այլ այն պատճառով, որ վտանգների մասին տեղյակ չեն, և ճանաչողական հետաքրքությունները շատ ակտիվ են: Մենք ինքներս էլ երեխաներին դաստիարակում ենք այդպիսին՝ ակտիվ, հետաքրքրասեր, խելացի, հետազոտող, երբեմն անվախ, խիզախ: Եվ այս դրական որակները կարող են պատճառ դառնալ նաև, որ երեխան զոհ դառնա ավելորդ տեղեկացվածության կամ, ինչն ավելի վտանգավոր է՝ սեքսուալ չարաշահման: Ինձ թվում է բոլորը հիշում են, որ դասարանում տղաները փորձում էին ինչ-որ աղջկա շրջազգեստ բարձրացնել, կամ հայելի էին դնում ոտքին ու մոտեցնում շրջազգեստի տակ աղջկա, տրանսպորտում տարբեր մարդիկ փորձում էին քսմսվել աղջիկներին, հատկապես փոքր տարիքի և այլն: Այս երևույթները հիմա ծիծաղելի են թվում, հնացած, բայց ոչ վերացած, հակառակը համալրված նոր մեթոդներով, նկարահանումներ, ինֆորմացիայի տարածման նոր մեթոդներ և այլն: Մեր երեխաներն ապրում են այս ինֆորմացիոն փոթորիկի մեջ:

3. Կարո՞ղ է պաշտպանել երեխային ծնողի խստապահանջությունը:

Շատ ծնողներ կարծում են, որ իրենց երեխաներին արգելելով կամ նախազգուշացնելով, վախեցնելով կարող են հետ պահել վտանգներից: Երբեմն իհարկե դա շատ օգտակար է լինում, բայց ոչ միշտ: Անգամ մեծահասակները քաջ գիտակցելով անկանոն և անպաշտպան սեռական հարաբերությունների վտանգների մասին չեն պաշտպանում իրենց առողջությունը: Էլ չենք խոսում երեխաների ու դեռահասների մասին, որոնք առանձնապես պատասխանատվությամբ և խոհեմությամբ աչքի չեն ընկնում։ Բայց խստապահանջ ծնողներին ցանկալի է մի բան զգուշացնել, որ խստապահանջ և ավտորիտար ծնողների երեխաներն ավելի ենթարկվող են լինում ու շատ արագ են ընկնում ազդեցության տակ: Նրանց համար ենթարկվելը սովորական է: Ինչպես նաև ավտորիտար դաստիարակություն ստացող երեխաները ավելի շատ վախեր ունեն։ Իսկ բռնության կամ ոտնձգությունների դեպքում ավելի հավանական է, որ տանը չեն պատմի ոչինչ ծնողից ունեցած այդ վախի պատճառով:


4. Երբ է պետք սկսել սեռական դաստիարակությունը:

Սեռական դաստիարակությունը պետք է սկսել այն տարիքից, երբ երեխան արդեն մոտենում է այդ ինֆորմացիայի կիրառման տարիքին: Օրինակ սեռահասունացման մասին պետք է խոսել նախքան սեռահասունացումը, որպեսզի երեխան պատրաստ լինի, շոկ չապրի, հանգիստ և խաղաղ վերաբերվի իր մարմնի և հոգեկան աշխարհի փոփոխություններին:
Սեռական հարցերին վերաբերող տեղեկությւններ նաև պետք է երեխային տալ, երբ նա հարցնում է դրանց մասին կամ հատուկ ուշադրություն է ցույց տալիս, թեկուզև չի հարցնում:

5. Արդյո՞ք սեռական լուսավորումը և տեղեկացվածությունը ավելացնում է ուշադրությունը և սևեռում սեքսուալ թեմաների վրա:

Սա շատ տարածված թյուր պատկերացում է: Սեռական և սեռային հարցերի մասին տեղեկացվածությունը ոչ միայն չի ավելացնում ուշադրությունը, այլև դադարեցնում է անհաղթահարելի հետաքրքրությունն ու տենդագին կարիքը այդ հարցերի մասին խոսելու, այդ բնույթի նյութեր նայելու, լսելու ու կարդալու: Փորձեք փոքր համեմատություն անել, որ միջավայրում են տղամարդիկ անթաքույց սևեռվում կանանց բարեմասնությունների վրա և անպարկեշտ արտահայտություններ անում, ակնարկներ և այլն: Կամ ինչպիսի միջավայրում են կանայք ավելի բաց և շեշտված սեքսուալ հատկանիշներով հագնվում: Ճիշտ եք, ավելի հետամնաց, ցածր կրթական ցենզով, տեղեկացվածության շատ ցածր մակարդակ ունեցող հասարակություններում: Տեղեկացված և գրագետ մարդիկ սկսում են վերաբերել սեքսուալ հարցերին այնպես ինչպես կյանքի այլ ոլորտների, առանց ավելորդ ուշադրության: Ավելորդ ուշադրությունը գալիս է ինֆորմացիայի պակասից, ավելորդ միֆականացումից և անտեղյակությունից: Իրար հետ համբուրվող, երեխաների ներկայությամբ իրենց սերն արտահայտող ծնողների երեխաներն ավելի պաշտպանված ու հասուն են, այս հարցերի մասին թյուր պատկերացումներ ունենալուց պաշտպանված, ի դեպ։

6. Ինչու՞ պետք չէ վախենալ սեռական դաստիարակությունից:

Սեռական դաստիարակությունը, որը իրատեսորեն հնարավոր է դպրոցում, աշխարհի որևէ դպրոցում իրականացնել, մշտապես պարունակում է ավելի պարզունակ ու պրիմիտիվ տեղեկություններ, քան կարող է երեխան ստանալ մեկ մատի հարվածով համացանցից: Այս ինֆորմացիան ու դրա մատուցումը նպատակ ունի երեխաների համար գրագետ այլընտրանք ապահովելու այլ չստուգված, վտանգավոր և արատավոր աղբյուրների կողքին: Այսինքն սեռական դաստիարակությունը միևնույն է չի պաշտպանի երեխային ինֆորմացիոն աղբից, որ կարող է նա ստանալ դրսում, բայց կապահովի ընդամենը գրագետ այլընտրանք վնասակար ինֆորմացիային:

7. Ո՞վ պետք է իրականացնի սեռական դաստիարակությունը:

Մանկավարժը, որը ունի ցանկություն և պատրաստակամություն խոսելու այս հարցերի շուրջ, ինչպես նաև անցել է համապատախան վերապատրաստումներ և համապատասխանում է որոշակի չափորոշիչների, կարող է դասավադել սեռական դաստիաակության և, կամ սեռին վերաբերող հարցերի շուրջ թեմաներ:

Ինչու պետք չէ կենտրոնանալ հոգեբանների, կենսաբանների, բուժքույրերի կամ այլ մասնագետների վրա, որվհետև մասագիտությունը երբեք պարտադիր պայման չէ այս կամ այն հայացքներն ու հմտություններն ունենալու համար: Շատ բժիշկներ, հոգեբաններ ու մանկավարժներ ունեն հետադիմական հայացքներ և չեն ցանկանում, որ իրենց երեխան դպրոցում ստանա նվազագույն տեղեկություններ սեռական հարցերի վերաբերյալ, և թողնում են իրենց երեխային մենակ պոռնոգրաֆիայի և հարևանների երեխաների կրթության հույսին: Պիտի դասավանդի վերապատրաստված և գրագետ և բարձր էթիկական նկարագիր ունեցող մասնագետը:

8. Ինչպե՞ս է իրականացվել սեռական դաստիարակությունը ՀՀ-ում մինչ օրս:

(Հակիրճ, այստեղ շատ բան կա ասելու, չեմ կարող ծավալվել)

Նախկինում սեռական դաստիարակությունը միայն մեկ դաս էր «Մարդու անատոմիա» դասագրքում, որը շրջանցում էին գրեթե բոլոր կենսաբանության ուսուցիչները: Ինչը վկայում է, որ այսօր էլ այնպես չէ, որ նրանք ավելի ճիշտ են մոտենալու հարցին, քան առաջ: Այսինքն չի եղել կրթություն առհասարակ այս թեմաների շուրջ:

Հետագայում 2008 թվականից «Առողջ ապրելակերպ» դասընթացը մտավ դպրոց, այն չափազանց սեղմ և չափավոր տեղեկություններ էր պարունակում հիգիենայի, վաղաժամ սեռական կյանքի վտանգների, հոգեբանական և ֆիզիկական պաշտպանվածության, տարբեր վտանգների, չարաշահման և բռնության մասին: Դասընթացը շատ դժվար ճանապարհ անցավ և դեռ անցնում է, քանի որ հասարակությունն ու հատկապես մանկավարժական հանրությունը պատրաստ չէ այս թեմաներով խոսելուն: Վերջերս նաև պատրաստվեց դասընթացի վերարտադրողական առողջության թեմաների մասին օնլայն մոդուլը, որը հնարավորություն է տալիս սովորել առցանց: Դասընթացն ընդհանուր առմամբ ինտերակտիվ է և շատ հետաքրքիր: Ուսուցիչները դեռ առարկում են տարբեր քննարկումների ժամանակ, իսկ երեխաներն արդեն վաղուց իրենց չաթերում և շփումներում այս թեմաները ուսումնասիրել ու քննարկել են, սովորաբար բաց թողնելով վտանգների ու խնդիրների հատվածները:

Ինչևէ դասընթացը պարունակում է նաև առողջ սնունդ, վնասակար սովորություններ, թրաֆիքինգ, գենդերային հավասարություն, թմրամիջոցներ, ալկոհոլ, ծխախոտ, սեռավարակներ, հղիություն, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ, վերջապես ժուժկալություն և այլ թեմաներ: Դասընթացը սկսվում է 8-րդ դասարանից, երբ երեխաները գիտեն ամեն ինչ պոռնոգրաֆիայից և ոչինչ իսկապես առողջության և իրենց պաշտպանելու մասին: Դուք կասեք, որ ուշ է, իհարկե ուշ է, բայց երբ դասընթացը մտավ դպրոց, նույնիսկ 8-րդ դասարանում դա հեղափոխության նման էր։ Հիմա վերանայվում է տարիքը և պետք է մի փոքր իջեցվի։

ՀՀ-ում սեռական դաստիարակության ցանկացած ծրագիր մշակելիս հաշվի են առնվում՝ երեխաների ինտելեկտուալ և տարիքային առանձնահատկությունները, գյուղաբնակ և քաղաքաբնակ լինելը, ուսուցիչների մանկավարժական հմտություններն ու կարողությունները, հասարակության մոտեցումներն ու վերաբերմունքը:

ՀՀ-ն չի իրականացնում համապարփակ սեռական դաստիարակություն և ամենայն հավանականությամբ չի իրականացնի, այն ունի միայն ռիսկերի և վտանգների նվազեցման և կանխարգելման նպատակ:

9. Ինչու՞ է հանրությունը խուճապի մատնվում:

Սեռական դաստիարակության մասին խոսելիս, տարբեր մասնագետներ, որոնք ամենայն հավանականությամբ ցանկանում են թեման սրել և մոլորեցել հանրությանը, առաջ են քաշում նույնասեռականության թեման, որը չափազանց ծայրահեղ ընկալումներ ունի, և այդպիսով հասարակության անհանդուրժող խավին լարում սեռական դաստիարակության նկատմամբ: Այնինչ, մինչ օրս անգամ 8-11-րդ դասարաններում սեռական դաստիարակության բաժնում նույնասեռականության մասին խոսք չի եղել: Վերջերս նաև շրջանառության մեջ մտավ հաճույքի թեման, որը կարծես ինչ-որ հեքիաթից լինի, քանի որ հաճույքի մասին անգամ դժվար է մտածել, թե ինչ կարելի է սովորեցնել բուհում, էլ ուր մնաց տարրական դպրոցում: Առաջիկայում որևէ դասընթացում չի պլանավորվում խոսել վերոնշյալ երկու թեմաներից որևէ մեկի շուրջ, առավել ևս և հատկապես տարրական դպրոցում: Դա պարզապես անհեթեթ կլիներ: Անգամ, եթե որևէ մեկը կարծի, որ պետք է դրա մասին ևս ինֆորմացիա տրամադրել երեխաներին, միևնույն է, չի գտնվի մեկ ուսուցիչ, որն այդ թեմայով կկարողանա կամ կխոսի դասարանում:

10. ԱՀԿ-ի ուղեցույցները որպես պարտադրանք:

Համացանցում շրջանառության մեջ են դրվել 2010 թվականի ԱՀԿ-ի ուղեցույցից մի հատված, որը վերաբերում է սեռական դաստիարակության չափորոշիչներին: Ճիշտ է, այդ ուղեցույցում նման չափանիշներ կան և դրա մասին գիտեն մասնագետները: Բայց ակադեմիական ազնվություն ունեցողները գիտեն նաև, որ կա դրանից հետո տպագրված 2018 թվականի ուղեցույց, որում սեռական դաստիարակության չափորոշիչը սկսվում է 5 տարեկանից, և առհասարակ բացակայում է 0-4 տարեկան հատվածը, բացի այդ, գլխավոր թեման ընտանիքն է այդ տարիքում: Բայց այս ամենը իրականում մեզ հետաքրքիր չէ, քանի որ մենք պարտադրված չենք օգտվել այդ ուղեցույցերից, բացարձակ դրա կարիքը չունենք: Մինչ օրս այդ ուղեցույցերը եղել են, բայց մեր դպրոցի ծրագիրը եղել է ուրույն և համապատասխան տվյալ տարիքին ու մեր մշակութային առանձնահատկություններին: ԱՀԿ-ի ուղեցույցերն ունեն խորհրդատվական բնույթ, ոչ երբևէ պարտադրող և ստիպող: Դրանք մեր կրթական համակարգի հետ որևէ կապ չունեն և չեն ունեցել:

Հեղինակ՝ Անուշ Ալեքսանյան

Կարդացեք նաև

Դեռահասներ

Հորինված հարաբերությունները դեռահասության շրջանում

Մյս 23 2023
Դեռահասներ

Դեռահասության տարիքում ինքնասպանության վտանգն ու պատճառները

Արտասահմանյան գրականության մեջ առանձնացնում են դեռահասների ինքնասպանության հետևյալ պատճառները՝

Սպտ 12 2020
Դեռահասներ

Եթե սիրում եք երեխային․․․

- Նորից սիրահարվեք նրա մորը/հորը։ - Եթե սիրել այլևս չի ստացվում, քանի ուշ չէ, հեռացեք, որ շարունակեք սիրել կյանքը։ - Եթե հեռանալ չի ստացվում, աշխատեք ընկեր լինել, հերիք է մեղարդեք, վերջ, ավարտվել է, ընդունեք։

Հնս 01 2020