Երեխաների հետ պատերազմի մասին խոսելիս պետք չէ վախեցնել նրանց, բայց նաև պետք է հնարավորինս ազնիվ լինել, որպեսզի խուսափենք անորոշության պատճառով առաջացող տագնապից:
Փորձը ցույց է տալիս, որ երեխաները սովորաբար քննարկում և հարցեր են տալիս պատերազմի մասին։ Բնականաբար հստակ և ունիվերսալ պատասխաններ գոյություն չունեն: Պատասխանը պետք է համապատասխանեցնել երեխայի տարիքին, իրավիճակին և վերջինիս տված հարցի բնույթին:
Ամեն դեպքում մի քանի բան հստակ է.
• Պետք չէ ասել այն, ինչին դուք ինքներդ չեք հավատում, անգամ ամենափոքր տարիքի երեխաներն արագ զգում են կեղծիքը:
• Պետք չէ երեխային վախեցնող, սարսափ ներշնչող բառեր և արտահայտություններ օգտագործել:
• Պետք չէ հարցին պատասխանելիս ձեր սեփական քաղաքական հայացքներն ու պատկերացումները ներկայացնել, դրանք երեխային չեն հետաքրքրում և ավելորդ կծանրաբեռնեն նրան:
• Պետք չէ ասել երեխային բաներ, որոնք նա կարող է սխալ մեկնաբանել, օրինակ՝ սպանել կարելի է կամ պատերազմը սուրբ գործ է…
Ահա մի քանի օրինակ, թե ինչպես կարելի է պատասխանել երեխայի հարցերին․
1. Ի՞նչ է պատերազմը:
— Դու գիտես, որ մարդիկ երբեմն կռվում են։ Երեխաները, անգամ մեծահասակները վիճում են, երբ չեն կարողանում հանգիստ համաձայնության գալ որևէ խնդրի շուրջ։
Պատերազմի ժամանակ էլ կռվում են ոչ թե առանձին մարդիկ, այլ պետությունները։
Հաճախ մի մարդն ուզում է պայմանավորվել, իսկ մյուսը չի ուզում, քանի որ շատ բարկացած է կամ հարցը հանգիստ քննարկել չգիտի։ Նույն բանը երկրների հետ էլ է լինում։
Երբ երկրները համաձայնության են գալիս և հաշտվում են, խաղաղություն է տիրում։
2. Ինչու՞ են զինվորները սպանում իրար:
— Երբ պատերազմի ժամանակ հակառակորդը հարձակվում է, զինվորները ստիպված են պաշտպանել իրենց ընտանիքները, տները, հողը։ Լավ զինվորներն ուզում են, որ խաղաղությունը հնարավորինս շուտ վերահաստատվի։ Սակայն նրանք ստիպված են պատերազմել, որպեսզի ոչ ոք փոքրիկներին, թույլերին չվիրավորի։
3. Երբ որ ես մեծանամ, ե՞ս էլ եմ կռվելու:
— Պատերազմը շատ վատ է, բայց այն մի օր ավարտվում է: Հույս ունեմ, որ երբ դու մեծանաս՝ պատերազմ այլևս չի լինի։
4. Մեր հայրի՞կն էլ է գնալու կռիվ: Մենք նրան չենք թողնի:
— Հիմնականում պատերազմում են զինվորականները։ Սակայն եթե պատերազմը երկար է տևում, նրանց օգնում են բոլոր մեծ տղամարդիկ։ Դա պետք է, որպեսզի խաղաղությունը շուտ գա։ Եթե հայրիկը ստիպված լինի կռվել, մենք նրան հպարտությամբ կճանապարհենք։ Չէ՞ որ հայրիկը հերոս է և չի կարող թաքնվել տանը։ Նա էլ ամեն ինչ կանի, որ պատերազմը շուտ ավարտվի:
5. Իսկ սպանելը նույնպես աշխատա՞նք է։
— Ոչ, սպանելը սարսափելի է ու վատ։ Զինվորականները պատերազմ են գնում, որ փրկեն տները և պաշտպանեն թույլերին։ Նրանք ստիպված են սպանել հարձակվողներին այն դեպքում, երբ նրանց կանգնեցնելու այլ ելք չի մնում: Բայց ոչ մի լավ մարդ չի ուզում սպանել։
6. Ինչո՞ւ են պատերազմում միայն տղաները։ Աղջիկները վախենո՞ւմ են։
— Աղջիկներն էլ են երբեմն կռվում։ Բայց հիմնականում տղաները ֆիզիկապես ավելի ուժեղ ու պինդ են լինում: Պատերազմի ժամանակ աղջիկներեն էլ են կարևոր գործ կատարում, նրանք հոգ են տանում բալիկների ու ծերերի մասին այն ժամանակ, երբ տղաները կռվում են:
7. Իսկ մեր տունը չե՞ն պայթեցնի:
— Ոչ, պատերազմը մեր տնից շատ հեռու է: Մենք ապահով գոտում ենք: Բայց եթե հանկարծ պատերազմը մոտենա մեր տանը, մեզանից ոչ մեկը՝ ծնողներդ, տատիկդ, պապիկդ, թույլ չենք տա, որ քեզ հետ մի բան պատահի:
8. Մահանալը ցավո՞տ է։
— Երբ մարդը մահանում է, նրա մարմինը դադարում է աշխատել, և նա ոչ մի բան չի զգում, ոչ մի ցավ:
9. Իսկ ինձ մանկապարտեզից թշնամիները չե՞ն գողանա:
— Ոչ մի դեպքում, դա բացառվում է. ոչ դաստիարակներդ, ոչ մայրիկդ, ոչ էլ հայրիկդ թույլ չեն տա, որ որևէ մեկը քեզ վնասի:
10.Հերոսները միայն նրա՞նք են, ովքեր պատերազմում են:
— Ոչ, հերոսն այն մարդն է, որն օգնում է թույլերին ու անպաշտպաններին: Եթե ինչ-որ մեկը խեղդվում է ծովում , իսկ մյուսը՝ փրկում է նրան՝ նա հերոս է: Եթե զինվորը պաշտպանում է մարդկանց նրանցից, ովքեր հարձակվել են՝ նա հերոս է: Իսկ եթե պատերազմում են հենց այնպես՝ դա հերոսություն չէ, միայն վատ մարդիկ են ցանկանում պարզապես պատերազմել:
Հեղինակ՝ հոգեբան Անուշ Ալեքսանյան
