Պրոկրաստինացիա․ ինչպես հաղթահարել

Ինչու՞ են ոմանք անընդհատ հետաձգում որոշ գործեր:

Եթե դա նույնպես և ձեր սովորությունն է, մտածե՞լ եք երբևէ դրա մասին: Ինձ շատ հաճախ ասում են. «ես ուղղակի ալարկոտ մարդ եմ»: Բայց երբ մենք ասում ենք. «ես այսպիսին եմ կամ այնպիսին», մենք զբաղեցնում ենք պասիվ դիրք այս կամ այն հայտկության նկատմամբ և կարծում ենք, որ ոչինչ չենք կարող անել, մինչդեռ կան բաներ, որ մեզ խանգարում են, և մեր ձեռքում է դրանք փոխելը:

Եկեք տեսնենք, թե ինչից է «բաղկացած» այսպես կոչված «ալարկոտությունը» կամ ինչն է ընկած դրա հիմքում:

Եվ այսպես, պրոկրաստինացիան (կամ գործերը հետաձգելու սովությունը) տարածված երևույթ է, երբ մարդը որոշում է անել այսինչ բանը, բայց «ձեռքը դրան չի հասնում», քանի որ գտնվում են մի շարք շեղող զբաղմունքներ, և մշտապես ինչ-որ բան խանգարում է: Հարկ է նշել, որ պարտականությունները հետաձգելը ուղեկցվում է մեղքի զգացմամբ, և մարդը, փորձելով թուլացնել այն, անում է քայլեր, որոնք էլ ավելի են հեռացնում նրան իր նպատակից: Դրան զուգահեռ աճում է անհանգստությունն անցանկալի հետևանքների համար: Այդպես առաջանում է փակ շղթա:

Ո՞րն է գործերը հետաձգելու պատճառը:

Դրանք մի քանիսն են.

• Առաջին ծանրակշիռ պատճառը բարձր չափանիշներն են: Շատ բարձր չափանիշներին համապատասխանելը պահանջում է շատ ջանքեր: Եվ երբեմն էլ այդ ջանքերը նույնպես բավարար չեն հաջողության հասնելու համար, քանի որ միայն իդեալական արդյունքն է համարվում հաջողված: Եվ այսպես, կատարելապաշտությունը պրոկրաստինացիայի առաջին պատճառն է:
• Կատարելապաշտության հետ անմիջականորեն կապված է վախը սխալվելուց կամ անհաջողությունից: Կարելի է ասել՝ դրանք մետաղադրամի երկու կողմերն են: Այս դեպքում հնարավոր անհաջողությունն այնքան ցավոտ է մարդու համար, որ նա, ջանքեր չգործադրելով, կարծես, ապահովագրում է իրեն անհաջողությունից, քննադատությունից և հասարակության կողմից չընդունվելուց:
• Ցածր ինքնավստահությունը. ինքդ քեզ կոմպետենտ չհամարելը ևս պատճառ է հապաղելու համար:
• Խնդիրը շատ բարդ պատկերացնելը: Երբ խնդիրը լուծելն ընկալվում է սեփական ուժերից վեր կամ շատ բարդ, դա նույնպես կարող է թևաթափ անել. մարդը չի կողմնորոշվում ինչից սկսել: Արդյունքում նա կարող է ոչինչ էլ չնախաձեռնել կամ սպասել «հարմար պահի»:
• Մյուս պատճառը «պետք է»-ների գերակշռումն է «ուզում եմ»-ների նկատմամբ է, ինչն էլ բերում է նրան, որ «պետք է»-ները սկսում են շրջանցվել:

Խնդիրն այն է, որ երբ մարդն անվերջ հետաձգում է նախատեսած գործերը, նա նաև չի կարողանում հանգստանալ և գտնվում է մշտապես լարված, սթրեսային վիճակում:

Ի՞նչն է նպաստում այս սովորության ձևավորմանը:

Ուսումնասիրությունները սույց են տվել, որ նման սովորություն ունենում են հատկապես վերահսկող, խիստ, շատ բարձր չափանիշներ երեխային առաջադրող և միաժամանակ քննադատող ծնողների երեխաները: Կարևոր է, որ մենք՝ մեծահասակներս, գիտակցենք, որ մեղադրելով երեխային չսովորած դասի համար, քննադատելով նրան ցածր արդյունքների համար, որևէ կերպ չենք օգնում նրան, այլ հակառակը՝ նպաստում ենք ցածր ինքնգնահատականի ձևավորմանը, ինչն էլ հետագայում կարող է պրոկրաստինացիայի հիմք դառնալ:

Ի՞նչ անել, երբ արդեն ձևավորվել է նման սովորություն։

• Նախ պետք է հիշել, որ պրոկրաստինացիան հետևանք է, և ոչ թե պատճառ, և չմեղադրել ինքդ քեզ դրա համար:
• Թույլ տալ ինքդ քեզ հանգստանալ առանց խղճի խայթի:
• Դնել փոքր նպատակներ: Օրինակ, եթե դուք վերջին անգամ գիրք կարդացել եք դպրոցական տարիներին, և հիմա ուզում եք կարդալ այս կամ այն գիրքը, ապա ձեր նպատակը պետք է լինի ընտրել ձեզ համար առավելագույնս հարմար ժամանակ օրվա ընթացքում և կարդալ մեկ էջ: Մեկ էջն արդեն հաջողություն է, և բոլոր այդպիսի հաջողությունները վստահություն են առաջացնում ինքներդ ձեր ուժերի նկատմամբ: Այլ կերպ ասած, երբ խնդիրը բարդ է թվում, այն պետք է պարզեցնել:   
• Փնտրել գործոններ, որոնք կմոտիվացնեն ձեզ: Եթե ունեք աշխատանքային կամ ուսումնական պարտավորություններ, որոնց կատարումը ձեզ համար ձանձրալի է, ապա գտեք դրանցում մի բան, որ կբավարարի ձեր հետաքրքրությունները: Օրինակ՝ եթե դուք չեք սիրում համաշխարհային պատմություն առարկան, բայց շատ եք սիրում երաժշտություն և կերպարվեստ առարկաները, ապա կարող եք փնտրել և գտնել ուսումնասիրվող երկրի երգահանների ստեղծագործությունները և այն ամենն, ինչ կապված է դրանց հետ, իսկ պատմական իրադարձությունների տարեթվերը կարող եք նկարել յուրատիպ ձևով՝ դրանց կողքին նկարելով այդ իրադարձություններն այնպես, ինչպես պատկերացնում եք: Համոզված եղեք, որ եթե գտնեք մի քանի հետաքրքրող բան, բուն պարտականությունն այլևս չի լինի այդչափ ձանձրալի:

 Սրանք մի քանի խորհուրդներ են, որ կարող են ձեզ օգնել պրոկրաստինացիայի դեպքում:  

Հեղինակ՝ հոգեբան Մարիա Բաբայան։