Month: Հունիսի 2023

Եթե ծնողները կամ այլ մեծահասակներ վատ են վերաբերվում երեխաներին, ապա նրանց կարող է թվալ, թե դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ իրենք վատն են, կամ եթե երեխաներին հարվածում են, ապա նրանք դրան արժանի են, եթե նրանց վրա բղավում են, ապա նրանք խորապես սխալ են: Շատ երեխաներ, մեծանալով և դառնալով մեծ, խորապես համոզված են, որ արժանի էին ցանկացած պատժի: Երեխաները մեծացել են առանց ինքներն իրենց սիրելու: Որքան էլ որ նրանք մեծանալով փորձեն գոհացնել ծնողներին և ուսուցիչներին, կնոջն ու ամուսնուն կամ ղեկավարությանը, միշտ սրտի խորքում նրանք զգում են, որ ‹‹բավականաչափ լավը չեն››:

Երբեմն երեխան ինչ-որ բան այնպես չի անում, չի կարողանում զսպել իրեն և չասել վատ բառեր, չի կարողանում ժամանակին արթնանալ, կանգնեցնել հեծանիվը փողոցում, և դա խելագարեցնում է նրա ծնողներին: Բայց այդ ամենը նորմալ է, և եթե դուք այդպիսին եք եղել, դա չի նշանակում, թե դուք վատն էիք, պարզապես դուք դեռ փոքր էիք:

Մարդկանց, ովքեր մտածում են, թե ‹‹բավականաչափ լավը չեն›› և չեն կարողանում սիրել իրենց, անհավանական դժվար է սիրել նաև որևէ մեկին: Ուրիշ մարդու նկատմամբ սեր արտահայտելու համար պետք է նախ զգալ, որ դուք ինքներդ սիրված եք: Եվ դրա համար ես հուսով եմ հասունացման ճանապարհին առաջին բանը, որ դուք կյուրացնեք այն է, որ դուք յուրահատուկ անձնավորություն եք, ով արժանի է սիրո: Դա ամենևին էլ չի նշանակում, որ դուք կատարյալ եք: Դա նշանակում է, որ դուք մարդ եք և ձեր ծնված օրից այն ամենը, ինչ դուք պիտի անեք, ներդրված է ձեր մեջ:

Эда Ле Шан: «Когда эти взрослые сводят вас с ума»

Մեդիտացիան ուղեղի համար նախատեսված վարժանք է, որն ազդեցություն է գործում նաև մարմնի վրա: Ինչպես ցանկացած ֆիզիկական վարժությունն է ազդում հոգեկան վիճակի վրա, այնպես էլ մեդիտացիան ազդում է ֆիզիոլոգիայի վրա: Մեդիտացիայի նպատակն է՝ կարողանալ կառավարել սեփական ուշադրությունը և սովորել կենտրոնացնել այն կոնկրետ առարկայի (երևույթի, անձի) վրա: 

Մեդիտացիայի բազմաթիվ տիպեր և տեխնիկաներ կան, սակայն անկախ տիպից՝ բոլորի հիմքում էլ ընկած է միևնույն մեկ-երկու հմտությունը՝ գիտակցության բացահայտում և ուշադրության կենտրոնացում: Գիտակցության բացահայտումը պահանջում է գնահատականից զերծ վերաբերմունք իրականությանը: Եթե մեդիտացիան պահանջում է ուշադրության կենտրոնացում, ապա կենտրոնացման օբյեկտը (օրինակ բառ կամ արտահայտություն) կրկնվում է կամ մնում է անփոփոխ (օրինակ կետն առաստաղի վրա):
Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ մեդիտացիայով զբաղվող մարդիկ առավել հեշտ են հաղթահարում սթրեսային լարվածությունը և նրանց ինքնավար նյարդային համակարգն ավելի կայուն է: Հնդիկ յոգերի և զեն վարպետների շրջանում կատարված հետազոտությունների ընթացքում պարզ է դարձել, որ նրանք կարողանում են կառավարել սեփական սրտի զարկերի հաճախականությունը (1 րոպեում 24 զարկ), դանդաղեցնել շնչառությունը (մինչև 6 ներշունչ 1 րոպեում), 70%-ով նվազեցնել մաշկի էլեկտրական ակտիվությունը: Մեդիտացիան առաջացնում է ֆիզիոլոգիական այնպիսի հատուկ փոփոխություններ, որոնք չեն առաջանում թուլացնող, հանգստացնող այլ տեխնիկաների կիրառման ժամանակ:

Հոգին և մարմինը մեկ ամբողջություն են, հետևաբար ֆիզիոլոգիական փոփոխությունները հանգեցնում են փոփոխությունների նաև հոգեկանի մակարդակում: Բազմաթիվ հետազոտություններ հաստատում են այն փաստը, որ մեդիտացիայով զբաղվող մարդիկ հոգեպես ավելի առողջ են, քան մյուսները: Հայտնաբերվել է, որ նրանց մոտ տագնապայնությունը զգալիորեն ցածր է, բացի այդ, մեդիտացիան նպաստում է ներքին լոկուս հսկման կարգավորմանը, սթրեսորը դրական ընկալելուն, քնի բարելավմանը, ծխելու պահանջմունքի նվազմանը, օգնում է ձերբազատվել գլխացավերից և առհասարակ, պահպանել հոգեկան առողջությունը: 

Մեդիտացիա պետք է անել լռության մեջ, հարմարավետ վայրում՝ նստած կամ պառկած դիրքում: Պետք է թուլացնել մարմինը, որքան հնարավոր է լավ, պետք չէ փորձել թուլացնել: Այդ դեպքում արդեն իսկ աշխատանք կկատարվի: Պարզապես պետք է պասիվ դառնալ և կենտրոնանալ շնչառության վրա, կատարել ներշունչ և հաշվել մեկ, այնուհետև արտաշնչել՝ հաշվելով երկու (յուրաքանչյուր անգամ): Պետք չէ գիտակցաբար փոփոխել կամ վերահսկել շնչառությունը: Նպատակահարմար է վարժանքը կատարել 15-20 րոպե տևողությամբ:

 
Մեդիտացիայով զբաղվելու լավագույն ժամանակը նախքան նախաճաշը կամ ճաշն ընկած հատվածն է: Խորհուրդ չի տրվում զբաղվել սնունդ ընդունելուց անմիջապես հետո. արյունը, որը մասնակցում է խմորման գործընթացին, կուտակվում է ստամոքսի շրջանում, և քանի որ արյան հոսքը դեպի վերջույթներ ռելաքսացիայի հակազդման մասն է կազմում, ապա ստամոքսի հատվածում կուտակված արյունը չի կարողանում մասնակցել ռելաքսացիային: Խորհուրդ չի տրվում նախքան մեդիտացիայով զբաղվելն ընդունել այնպիսի խմիչքներ, որոնք կոֆեին են պարունակում, օրինակ՝ թեյ, սուրճ, կոկակոլա: Պատճառն այն է, որ կոֆեինն օժտված է խթանող, թարմացնող հատկությամբ: Պետք է թուլանալ և ոչ թե աշխուժանալ: Պետք չէ նաև ծխել:

Հոգեբան Լիլիթ Մուրադյան

«Յուրաքանչյուր դաստիարակության վերջնական նպատակը ինքնուրույնության դաստիարակումն է ինքնագործունեության միջոցով:»

Ա. Դիստերվեգ

«Ձեզ երբեք չի հաջողվի ստեղծել իմաստուններ, եթե երեխաների մեջ սկսեք սպանել չարաճճիներին»:

Ժ.Ժակ Ռուսսո

Ինքնուրույնությունն անձի ընդհանրացված հատկություն է, որը դրսևորվում է նախաձեռնողականության, քննադատականության, համապատասխան ինքնագնահատականի և սեփական վարքի ու գործողությունների համար պատասխանատվության զգացման մեջ:

Մ. Մոնտեսորին  կարծում է, որ երեխային պետք է անընդհատ սովորեցնել, թե ինչպես նա ցանկացած գործողություն կարողանա կատարել ինքնուրույն: Նա ասում է, որ կարգապահությունն ազատության մեջ է, և կարգապահությունը ևս պետք է լինի ակտիվ ու գործուն: Երբ երեխային սովորեցնում ենք շարժվել, գործել, մտածել մենք երեխային պատրաստում ենք կյանքին, երբ սովորեցնում ենք, թե ինչպես նստել անշարժ և լսել ուսուցչին, մենք երեխային պատրաստում ենք դպրոցին: Սա տեսակետ է, որը դժվար է ընկալվում ավանդական դպրոցի ներկայացուցիչների կողմից: Ինչպե՞ս կարգապահության հասնել ազատ երեխաների դասարանում: Սովորաբար մենք երեխային համարում ենք կարգապահ, երբ նա լռակյաց և կաշկանդված է լինում, այն դեպքում, երբ ըստ Մոնտեսորիի դա կործանված անձ է, այլ ոչ կարգապահ: Նա մարդուն անվանում է կարգապահ, եթե նա տիրապետում է ինքն իրեն, կարողանում է կազմակերպել իր վարքն ու գործունեությունը համապատասխան հասարակական և մարդկային տարբեր իրավիճակների ու կանոնների: Երեխայի ազատության սահմանը պետք է լինի կոլեկտիվ շահը, իսկ ձևը պետք է լինի նրա դաստիարակությունը: Բնականաբար մենք պետք է երեխայի մեջ ճնշենք և աշխատենք վերացնել այն ամենը, ինչ վնասում է հասարակությանը, վիրավորում է ուրիշների արժանապատվությունը: Իսկ մնացած բոլոր դրսևորումները, որոնք ունեն դրական ուղղվածություն, պետք է խրախուսվեն և գտնվեն դաստիարակչական աշխատանքների կենտրոնում:

Մարդը չի կարող ազատ լինել, եթե նա ինքնուրույն չէ:  Փոքր երեխաները սկսում են ինքուրույնություն պահանջել սկսած շատ փոքր հասակից, այսինքն դա երեխայի բնական պահանջմունքն է և գոյատևման կարևոր պայմանը: Յուրաքանչյուր մասնագիտական մանկավարժական մոտեցում այս կամ այն կերպ պետք է նպաստի երեխայի ինքնուրույնության զարգացմանը:

Շատ հաճախ մենք ծառայում ենք երեխաներին` ցանկանալով կյանքը նրանց համար առավել հարմարավետ դարձնել կամ արդարացնել մեր լավ ծնող լինելու պատկերացումը, սակայն դրանով ուղղակիորեն ճնշում ենք երեխայի ինքնուրույնությունը և խանգարում հասունացմանը:

Յուրաքանչյուրին հայտնի է, որ երեխային սովորեցնել գդալից օգտվել, ինքնուրույն ուտել, լվացվել և խնամել ինքն իրեն ավելի բարդ է, քան այդ բոլորը նրա փոխարեն արագ անելը: Ահա այս է երեխաներին ինքնուրույնությունից զրկող ամենամեծ գործոնն ու դրդապատճառը:

Լ. Ս. Վիգոտսկին առաջ է քաշում երեխայի զարգացման մերձավոր գոտու գաղափարը և նշում է, որ միայն այն դեպքում, երբ ուսուցումը մեկ քայլ առաջ է երեխայի զարգացման ներկա մակարդակից, այն կարող է զարգացնող լինել: Ինչպե՞ս է այս տեսակետն առնչվում ինքնուրույնության հետ: Վիգոտսկին ասում է, որ երեխայի յուրաքանչյուր տարիքային փուլում կա գործողությունների շրջանակ, որ նա կարողանում է կատարել ինքնուրույն: Այս շրջանակից դուրս կա ևս մի շրջանակ, որ երեխան կարողանում է կատարել միայն մեծահասակի օգնությամբ, իսկ դրանից դուրս այն բոլոր գործողություններն են, որոնք երեխան առհասարակ չի կարողանում կատարել այս տարիքում: Յուրաքանչյուր տարիքային փուլ անցնելիս երեխան մեկ քայլ է անում առաջ, և այդ քայլը լինում է այն, որ նա կարողանում է ինքնուրույն կատարել այն, ինչ նախորդ փուլում կատարում էր մեծահասակի օգնությամբ:

Երբ երեխայի զարգացման ընթացքում մենք օգնում ենք նրան կատարել այն, ինչ նա չի կարողանում ինքնուրույն անել, ապա ապագայում նա այդ գործողությունը կարողանում է կատարել ինքնուրույն, առանց մեր օգնության: Ապագայում առաջանում են նոր գործողություններ, որոնցում երեխան ունենում է մեր օգնության կարիքը: Այստեղ պետք է ուշադրություն դարձնել այն բանին, որ Վիգոտսկին ասում է օգնել, այլ ոչ կատարել երեխայի փոխարեն: Այս տեսակետի վրա է հենվում ինքնուրույնության զարգացման և ձևավորման մանկավարժական աշխատանքը: Այս գործընթացը պահանջում է երեխայի կարողությունների, տարիքային առանձնահատկությունների իմացություն: Ցանկացած փուլում երեխան կարող է բողոքել, ասել, որ չի կարողանում այս կամ այն գործն անել: Մեծահասակը հստակ պետք է իմանա արդյոք երեխան ծուլանո՞ւմ է, թե՞ իսկապես չի կարողանում: Ըստ այդմ` պետք է և’ երեխային ճանաչել, և’ իմանալ այդ տարիքի առանձնահատկությունները: Պետք է հիշել, որ ոչինչ պետք չէ անել երեխայի փոխարեն, միայն պետք է աջակցող, սատարող օգնություն ցույց տալ կոնկրետ գործողություններ կատարելիս: Անընդհատ խրախուսել է պետք երեխայի ինքնուրույն գործողությունները:

Վիգոտսկին նշում է, որ բացի երեխայի զարգացման տարիքային մակարդակից, կա նաև երեխայի զարգացման իրական մակարդակ, որն այն բոլոր կարողություններն ու հմտություններն են, որ երեխան ունի իր տարիքային մակարդակի սահմաններում: Այն բոլոր կարողությունները, որ երեխան արդեն ունի, իր երեկվա զարգացման և ուսուցման արդյունքներն են, այն պտուղները, որոնք հասել են արդեն: Կան պտուղներ, որոնք հասունացման ընթացքի մեջ են: Դրանք ցույց են տալիս երեխայի կարողությունների և հմտությունների զարգացման վաղվա իրավիճակը: Ահա այս հասունացող և զարգացող կարողությունների և հմտությունների ոլորտում էլ զարգացնում ենք երեխայի ինքնուրույնությունը:

Առաքել Բահաթրյանը (1848-1883), եվրոպական և ռուսական առաջավոր մտքի ազդեցությամբ կրթված, սակայն ողջ էությամբ ազգային մտածելակերպով, ժամանակակից հումանիստական ու ժողովրդավար հայացքներով աչքի ընկնող մանկավարժ էր: Նրա «Համառոտ գործնական հոգեբանություն» աշխատությունը երկար ժամանակ մանկավարժական հոգեբանության միակ ձեռնարկն էր ուսուցիչների ձեռքին:  Իսկ «Ուղեցույց հայ ուսուցչի, ընդհանուր մեթոդիկա և առաջին տարվա մշակությունը» մանկավարժական երկում Բահաթրյանն աչքի է ընկնում աշակերտի ինքնագործունեության զարգացմանն ուղղված խորհուրդներով: «Ուսուցիչը միշտ պիտի աշխատէ զարգացնել աշակերտի ինքնագործունեությունը. նա երբեք չպիտի ինքը գործէ, ինքը ասէ, ինքը նկարէ կամ գրէ այն, ինչ որ կարող է անել և աշակերտը»: Բահաթրյանը անթույլատրելի է համարում այն գաղափարների ուսուցանումը, որոնք դժվար ընկալելի են երեխաների համար, որոնք նրանք դժվարությամբ են արտաբերում, նշանակում է և բովանդակությունը չեն հասկանում: Կարծում է, որ պետք է հետ գնալ և բացատրել բովանդակությունը. «…եթե աշակերտը դժուարանում է բերան առնել` դա նշան է, որ նա բովանդակութիւնը լավ չի ըմբռնել, ուստի և հարկաւոր է իւրացուցանել տալ նախ և առաջ բովանդակութիւնը…»:

Դեպրեսիան լուրջ հիվանդություն է և հետևողական բուժում է պահանջում:

Մոլորություն 1

Յուրաքանչյուր մարդ կարող է ինքնուրույն հաղթահարել դեպրեսիան, եթե բավականաչափ կամքի ուժ ունի:

Այն ընդունված կարծրատիպերը, որ «եթե մարդն ավելի շատ ջանա, կհաղթահարի դեպրեսիան», կամ «ինչու մարդը  չի դադարեցնում դա. չէ՞ որ կարող է», կարող են ավելի սրել արդեն իսկ բարդացած իրավիճակը:

Այսպիսի խոսքեր ասել այն մարդուն, ով դեպրեսիայի մեջ է, այնքան անիմաստ է, որքան օրինակ` երիկամներով հիվանդ մարդուն ասել, որ եթե նա ավելի մեծ կամք ցուցաբերի, կարող է կարգավորել երիկամների աշխատանքը:

Գիտակցումը, որ տվյալ խնդրի լուծման համար անհրաժեշտ համառությունն ու կամքի ուժը բացակայում են, կարող է էլ ավելի սրել սեփական անձի մասին բացասական մտքերը: Այսպիսի մոտեցումներն է՛լ ավելի են վատացնում մարդու վիճակը և խորացնում դեպրեսիան:

Անգամ այն մարդիկ, ովքեր չունեն դեպրեսիա, ունենում են ինքնաքննադատական մտքեր:  

Յուրաքանչյուր մարդ կարող է նման մտքեր ունենալ, բայց այդ մտքերը գալիս-գնում են, և մարդը հիմնականում կարողանում է դրանք հաղթահարել: Ցավոք մարդը, ով տառապում է դեպրեսիայով, չի կարողանում հաղթահարել դրանք: Այդ բառերը, մտքերը անընդհատ պտտվում են նրա գլխում` «ես ծույլ եմ, ես ապուշ եմ, ես անհաջողակ եմ, ես անպետք և անհուսալի մարդ եմ»:

Սովորաբար դեպրեսիայով տառապող մարդը կարծես ազատ անկման մեջ է, գնում է այնտեղ, ուր տանում են զգացմունքերը: Այն մարդիկ, ովքեր դեպրեսիա չունեն, գիտեն, որ գլուխ բարձրացրած հույզերը վերջիվերջո խաղաղվում են, բայց դեպրեսիայով տառապող մարդու համար այդ  վերելքներն ու վայրէջքները, զգացմունքների փոթորիկները նույնն են, ինչ մարդը նստի ինչ-որ ուղղությամբ ընթացող գնացք և չիմանա, թե որտեղ պետք է իջնի: Ցավոք այդ մարդը չի կարողանում իրեն ղեկավարել:

Դեպրեսիան հիվանդություն է, որն ազդում է անձի ֆիզիոլոգիական, սոցիալական և հոգեբանական ոլորտների վրա: Այն պետք է բուժել: Հաճախ այն դառնում է քրոնիկ վիճակ` սրացումներով և լուսավոր շրջաններով, և միայն կամքի ուժով այն չի կարող բուժվել:

Մոլորություն 2

Այդ ամենը միայն մարդու գլխում է:

Դեպրեսիան ոչ միշտ է մարդու հույզերի, մտքերի, զգացմունքների արդյունքը լինում: Իրականում այն կարող է առաջանալ առաջին հայացքից դրա հետ կապ չունեցող որևէ ֆիզիոլոգիական խանգարումից:

Մոլորություն 3

Դեպրեսիան այն է, ինչից ամաչում ենք։

Շատերը համոզված են, որ դեպրեսիան խելագարության տեսակ է, և այդ համոզմունքը ծնում է ամոթի զգացում:

Ամոթը ախտանշան է, որը հաճախ առկա է դեպրեսիայի ժամանակ, բայց դեպրեսիան բոլորովին էլ այն չէ, ինչից պետք է ամաչել: Դեպրեսիան բարոյական տեսանկյուն չէ, որը մարդն ընդունում է և հետո պետք է ամաչի դրանից:

Ցավոք մարդը, ով տառապում է դեպրեսիայով, ինքն էլ կարող է հաճախ մտածել, զգալ և նույնիսկ հավատալ, որ ինքը խելագարվում է: Երբ ամոթի զգացմանն ավելանում է նաև խելագարի պիտակը, իրավիճակն է՛լ ավելի անկառավարելի է դառնում:

Հարազատ մարդու դերը դեպրեսիայով տառապող մարդու համախոհն ու աջակիցը լինելն է, նա պետք է կարողանա համոզել սիրելիին, որ նրա ամենավատ մտքերն իրականություն չեն դառնալու, ինչպես նաև պետք է լինի նրա կողքին մինչև բուժման ավարտը:

Մոլորություն 4

Եթե մարդը դեպրեսիայի մեջ է, նա չի կարող աշխատել:

Կրկին սխալ է: Մարդը կարող է դեպրեսիայի մեջ լինել, բայց գործել: Մարդկանց մեծամասնությունը, ովքեր տառապում են դեպրեսիայով և բուժվում են (հոգեթերապիա և բժշկական համատեղ բուժում), նորմալ կյանք են վարում: Նրանք կատարում են ընտանեկան պարտականությունները: Դա հոգեբանական և  բժշկական միջամտության հրաշքն է: Մարդիկ, ովքեր տառապում են դեպրեսիայով և բուժվում են, աշխատում են այն պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլիստի նման, ով խաղի ժամանակ վնասվածք է ստանում, բայց շարունակում է խաղալ: Նրանք ուղղակի հաղթահարում են իրենց ծանր հոգեվիճակը, և նրանց համար յուրաքանչյուր օրը մի փոքրիկ հաղթանակ է:

Մոլորություն 5

Հոգեթերապիան արդյունավետ չէ:

Հոգեթերապիան դեպրեսիայի բուժման դեպքում շատ արդյունավետ է և մեծ օգուտ է տալիս: Այն բարձրացնում է մարդու գործունեության արդյունավետությունը և բարելավում կյանքի որակը: Շատերը նշում են, որ հոգեթերապիան նմանատիպ արդյունավետությամբ աշխատում է և´ դեղերի ընդունման հետ միաժամանակ, և´ առանց դրանց: Այնուամենայնիվ, երբեմն միայն հոգեթերապիան բավական չէ:

Մոլորություն 6

Դեղերը ստիպում են հարմարվել կամ ամենաքիչը կախվածություն են առաջացնում:

Շատ հաճախ մարդիկ կարծում են, որ եթե արդեն սկսել են դեղեր օգտագործել, ապա պետք է շարունակեն օգտագործել ամբողջ կյանքի ընթացքում: Կախվածությունը նշանակում է, որ ամբողջական արդյունք ստանալու համար մարդուց պահանջվում է անընդհատ ավելացնել դեղերի չափաբաժինը: Այս կարծիքի  հիմքում ընկած է գերդոզավորման վախը: Այս իրավիճակներից ոչ մեկը բնորոշ չէ այսօրվա ժամանակակից դեղերին, որոնք օգտագործվում են դեպրեսիայի բուժման համար:

Այդուհանդերձ, ճիշտ է նաև այն, որ մարդուն, ով շատ ուժեղ դեպրեսիա է տարել, դեղերը կարող են պետք գալ ամբողջ կյանքի ընթացքում:

Մոլորություն 7

Դեպրեսիան միանման է բոլորի համար:

«Դեպրեսիան» մոդայիկ տերմին է, որով շատ հաճախ անվանում են ամենատարբեր խնդիրները կամ իրավիճակները` ամենափոքր տխրությունից, որը կարող է առաջանալ օրինակ սիրեցյալին կորցնելու արդյունքում, մինչև ինքնաոչնչացման, ինքնասպանության հասնող վիճակներ:

Դեպրեսիան առանձին չարիք չէ: Այն կարող է լինել`

• Այլ խնդիրերի արդյունք` ներառյալ ալկոհոլ ընդունելու սովորությունն ու հարբեցողությունը:
• Կապված կոնկրետ իրադրության հետ, ինչպես` Պարկինսոնի հիվանդությունը, ուշադրության պարզ խանգարումը, վահանագեղձի ֆունկցիոնալ անբավարարությունը, հեպատիտը, արթրիտները, գլխուղեղի բարորակ ուռուցքը, քաղցկեղի որոշ դեպքերը և դրանց բուժումը, նախադաշտանային  համախտանիշը, ինչպես նաև երեխայի ծնունդը:
• Որոշ վարակների ախտանշան, օրինակ` մոնոնուկլեոզ, Էպշտեյն-Բառռայի համախտանիշ, խրոնիկական հոգնածության համախտանիշ, ՁԻԱՀ նաև հարբուխ:
• Դեղորայքի, օրինակ` հակաբեղմնավորիչ դեղահաբերի, արյան  ճնշումն իջեցնող որոշ դեղամիջոցների, ինչպես նաև կորտիզոնի վնասող ազդեցությունը:

Դեպրեսիան կարող է դրսևորվել տարբեր ձևերով

• Խոր մելանխոլիա
• Հոռետեսություն
• Զայրույթ
• Հոգնածություն
• Տագնապայնություն
• Մարսողական համակարգի խանգարում
• Կպչուն վարք կամ անհաղթահարելի սովորույթներ, օրինակ` խաղամոլություն, սեքսուալ հակումներ կամ հարբեցողություն,
• Անգիտակցական դրդապատճառներ երեխաների և դեռահասների մոտ

Կարևոր է հիշել, որ մինչև մարդուն ասելը, թե ինչ պետք է անի դեպրեսիան հաղթահարելու համար, պետք է հասկանալ` ինչ հոգեբանական, սոցիալական, կենսաբանական և գենետիկական տարրեր կան դրա հիմքում  և ինչպիսի բուժում է այն պահանջում:

Մոլորություն 8

Քիմիական նյութերի չարաշահումն ու դեպրեսիան իրար հետ ոչ մի կապ չունեն։

Հակառակը: Տարբեր նյութերի չարաշահումն ու դեպրեսիան ամուր կապված են միմյանց: Շատ թմրամոլներ և հարբեցողներ իրականում փորձում են իրենց դեպրեսիայի  ինքնաբուժությամբ զբաղվել, երբ թմրանյութ են ընդունում կամ խմում են: Դա խնդրի միայն ժամանակավոր լուծում է: Օրինակ ալկոհոլը մարդուն հնարավորություն է տալիս որոշ ժամանակ թեթևություն զգալ: Այն ազատում է մարդուն ներքին կապանքներից, բայց միևնույն ժամանակ դեպրեսիա ծնող գործոն է հանդիսանում: Թմրանյութերը, ինչպիսիք են օրինակ՝ կոկաինը կամ կոդեինը, կարող են շատ լուրջ առողջական խնդիրներ առաջացնել:

М. Голант, С. Голант,
“Если тот, кого вы любите в депрессии…”

Կյանքում մեծանալ քրոջ կամ եղբոր հետ, նշանակում է ունենալ հարազատ մարդ, ում հետ կարելի է խաղալ, զբոսնել, պատմություններ հորինել, կիսվել դժվարություններով և հաջողություններով, խորհուրդ հարցնել, այսինքն՝ զգալ, որ դու մենակ չես: Սակայն նախքան իրական ջերմ հարաբերությունների առաջացումը, անհրաժեշտ է անցնել երկար ճանապարհ, որտեղ գրեթե հնարավոր չէ խուսափել վեճերից, խանդից, անհանդուրժողականությունից, մրցակցությունից և այլն:  Իսկ ինչու՞ են առաջանում վեճերը քույրերի և եղբայրների միջև: Անդրադառնանք մի քանի կարևոր պատճառի.

1. Ամենահաճախ հանդիպող պատճառը մրցակցությունն է ծնողների ուշադրության և սիրո համար:  Յուրաքանչյուր երեխա ուզում է լինել միակը և ստանալ հայրիկի և մայրիկի ողջ սերը: Երեխաները խանդում են, նեղվում են, բարկանում են, իսկ ծնողները բախվում են այն խնդրի հետ, թե ինչպես ցույց տալ, որ երեխաներից յուրաքանչյուրը յուրահատուկ է և սիրված: Դրա համար անհրաժեշտ է նկատել յուրաքանչյուր երեխայի անհատական առանձնահատկությունները և պահանջմունքները: Հաճախ ծնողները կարծում են, որ երեխաների խանդից, վեճերից խուսափելու համար, նրանց պետք է միշտ նույն բանը նվիրել կամ նույնությամբ խրախուսել: Սակայն դա ամենևին չի լուծում հարցը, որոշ դեպքերում էլ նույնիսկ խորացնում է խնդիրը:  Օրինակ՝ կարելի է գնել գունավոր մատիտներ նկարչության սիրահարին, իսկ գնդակ՝ սպորտի սիրահարին, ապագա մաթեմատիկն ուրախ կլինի լսել գովասանք խնդրի արագ լուծման համար, իսկ ֆուտբոլիստը՝ գնդակի հետ հմտորեն վերաբերվելու համար և այլն:
   
   Անհրաժեշտ է յուրաքանչյուր երեխայի հետ առանձին ժամանակ անցկացնել՝ իրականացնելով այն գործողությունը, որը հետաքրքիր և անհրաժեշտ է հենց իրեն: Պարտադիր չէ, որ այդ ժամանակը հավասարապես բաշխվի, օրինակ՝ կարելի է 1,5 ժամ տրամադրել մեծ աղջկան կարևոր քննությանը նախապատրաստվելու համար, իսկ 40 րոպե՝ փոքր աղջկա հետ ընկերուհու հետ ունեցած վեճը քննարկելու համար:
   
   Օգտագար է նաև երեխաներին ցույց տալ, որ ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամը կյանքի տարբեր փուլերում կարող է ավելի շատ ուշադրության և հոգատարության կարիք ունենալ:
   
2. Հաջորդ պատճառն այն է, որ ծնողներն ու այլ մեծահասակներ իրենք են հրահրում կամ խորացնում մրցակցությունը երեխաների միջև՝ պարբերաբար համեմատելով նրանց: Երբեմն դա տեղի է ունենում նյարդայնության, հոգնածության և դժգոհության արդյունքում. «Նայի´ր, թե ինչ հավաք է քրոջդ սեղանը, իսկ քո՞նը», «Եղբայրդ կես ժամում ավարտեց տնային առաջադրանքները, իսկ դու դեռ չես էլ սկսել», սակայն, եթե դաստիարակության նման ոճը դառնում է սովորական, դա իր բացասական հետքն է թողնում երեխաների հարաբերությունների վրա: Ընտանիքում յուրաքանչյուր երեխայի հետ շփման ժամանակ պետք է անընդհատ հիշել, որ նա  առանձնահատուկ է և քրոջ կամ եղբոր պահվածքը իր հետ կապ չունի:
   
3. Կոնֆլիկտներ հաճախ տեղի են ունենում երեխայի անձնական սահմանների խախտման դեպքում: Օրինակ՝ մեծ եղբոր խաղալիքները տալիս են փոքրին, առանց վերջինիս թույլտվությունը ստանալու, քույրը հագնում է մյուս քրոջ հագուստը առանց հարցնելու և այլն: Նմանատիպ երևույթները երեխաների մոտ առաջացնում են անարդարության զգացողություն, սեփական տարածքը պաշտպանելու, քրոջից կամ եղբորից վրեժ լուծելու, ծնողներին իր ճիշտը ապացուցելու ցանկություն: Նմանատիպ վեճերը կանխարգելելու համար անհրաժեշտ է հարգել ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամի անձնական սահմանները՝ հաստատելով կանոն, որ յուրաքանչյուրն ինքն է որոշում, թե ինչպես վարվի իր իրերի հետ, երբ և ում հետ դրանք կիսի: Իհարկե սրան զուգահեռ անհրաժեշտ է երեխաներին սովորեցնել հոգատարության, միմյանց հետ ինչ-որ բան կիսելու կարևորությունը՝ սեփական օրինակով, ընտանեկան ավանդույթներ ստեղծելով, բայց ոչ մի դեպքում չպարտադրելով, քանի որ հետագայում՝ հասուն կյանքում, սեփական սահմանները ճանաչելը և դրանք պաշտպանելը անհրաժեշտություն են դառնում:
   
4. Ի վերջո քույրերի և եղբայրների միջև պայքարը միմյանց նկատմամբ առավելությունը ցույց տալու, սեփական թերարժեքությունը հաղթահարելու ձևերից մեկն է: Երեխաները դեռ նոր են սովորում հասկանալ սեփական պահանջմունքները և հույզերը, դժվարանում են ինքնուրույն դրանք ընդունելի ձևով արտահայտել: Միմյանց նկատմամբ լի են երկակի զգացումներով՝ վրդովմունքից, զայրույթից, ատելությունից մինչև քնքշանք, հոգատարություն, հետաքրքրություն, սեր: Անհրաժեշտ է ընդունել երեխայի երկակի զգացումները քրոջ կամ եղբոր նկատմամբ, սովորեցնել և հնարավորություն տալ դրանք արտահայտել ընդունելի և անվտանգ ձևերով, օրինակ՝ արձագանքելով երեխայի հույզերին, սովորեցնելով սեփական զգացմունքները և  ցանկությունները բառերով արտահայտել. «Դու այնքան էիր բարկացել, երբ քույրդ առանց հարցնելու վերցրել էր խաղալիքդ, որ ուզում էիր իրեն ցավեցնել,  մյուս անգամ փորձիր իրեն զգուշացնել խոսքերով, օրինակ՝  «Ես թույլ չեմ տալիս, որ դու առանց հարցնելու վերցնես իմ խաղալիքը» և այլն:

Ինչպե՞ս վարվի ծնողը, երբ վիճում են երեխաները

Հաճախ ծնողները երկմտում են, թե երբ է անհրաժեշտ միջամտել երեխաների վեճին, իսկ երբ՝ թողնել, որ ինքնուրույն հաղթահարեն: Անհրաժեշտ է անհապաղ միջամտել, երբ վեճերն ուղեկցվում են բռնությամբ կամ երեխաներից մեկը չարաշահում է իր իշխանությունը: Մնացած դեպքերում կարելի է թողնել, որ երեխաները փորձեն ինքնուրույն դուրս գալ իրավիճակից:

Առաջարկում ենք մի քանի սկզբունք, որոնց ծնողները կարող են հետևել երեխաների վեճերը հաղթահարելու համար:

• Վեճերի հաղթահարման ժամանակ ընդունեք ոչ թե դատավորի դերը (փնտրեք մեղավորներ, սահմանեք պատիժներ), այլ եղեք խաղաղապահ միջնորդի դերում (օգնեք հանգստանալ, հասկանալ ինչ տեղի ունեցավ և միասին լուծումներ փնտրեք):
• Սկզբում փորձեք կարգավորել երեխաների հուզական վիճակը (կարգի բերել շնչառությունը, հաշվել մինչև 10-ը, բարձին հարվածել, ջուր խմել, լվացվել և այլն), այնուհետև սկսեք խոսակցությունը:
• Առաջարկեք վեճի մասնակիցներին արտահայտել մտքերն ու ապրումները առանց վիրավորելու և մեղադրելու հակառակ կողմին:
• Հիշեցրեք, որ յուրաքանչյուրն իրավունք ունի զգալ ամեն հույզ, բայց դրանց արտահայտման ոչ բոլոր ձևերն են ընդունելի:
• Կիսվեք իրավիճակի վերաբերյալ ձեր պատկերացումներով՝ չմոռանալով  խաղաղապահի դերի և չեզոքության մասին, ինչպես նաև դրսևորեք վստահություն, որ խնդիրը լուծելի է:
• Փորձեք ոչ միայն հաղթահարել տվյալ վեճը, այլ նաև մտածել տարբերակներ հետագայում նմանատիպ վեճերը կանխարգելելու համար: Որպես օրինակ՝ կարող եք օգտագործել մտքերի գրոհի մեթոդը: Առաջարկեք երեխաներին հերթով նմանատիպ խնդիրների լուծման համար որքան հնարավոր է շատ միջոցներ առաջարկել և միասին ընտրեք դրանցից ամենաօգտակարներն ու ամենահետաքրքիրները:

Որպես վերջաբան ուզում ենք նշել նաև կոնֆլիկտների դրական կողմերի մասին: Դրանք սովորեցնում են երեխաներին ձևակերպել և պաշտպանել սեփական կարծիքը, արտահայտել հույզերը, լսել այլ տեսակետներ և հարգել դրանք: Կոնֆլիկտները ցույց են տալիս, թե ինչպես լուծել խնդիրները, փոխզիջումների գնալ, բանակցել, դարձնում են երեխաներին ավելի ճկուն և սթրեսակայուն:

Նյութը ներկայացրեց հոգեբան Վարդուհի Տիգրանյանը։

Սննդային վարքագիծը մարդու արժեքային վերաբերմունքն է սննդի և վերջինիս ընդունման ձևերի հանդեպ։ Այն իր մեջ ներառում է մարդու կարծրատիպերը սննդի հետ կապված, սնվելու սովորությունները սովորական և սթրեսային պայմաններում, սննդի հետ կապված հույզերը և նույնիսկ սեփական մարմնի վերաբերյալ պատկերացումները։ Երբ մարդը հարմոնիայի մեջ է ինքն իր ու իր մարմնի հետ, սննդային վարքագիծը նույնպես ոչ մի կերպ ուշադրություն չի գրավում․ մարդը ապրում է և սնվում նույնպես, ինչպես շնչում է, արտաշնչում, քայլում, նստում, քնում և արթնանում, այսինքն՝ ըստ ֆիզիոլոգիական պահանջների։ Երբ սննդային վարքագիծը սկսում է անհանգստացնել, այն անվանում են դեվիանտ՝ շեղվող։ Պատճառները կարող են բազմաթիվ լինել՝ սկսած այն բանից, թե ինչ դեր ու տեղ է մարդու կյանքում զբաղեցնում սնունդը, վերջացրած սննդի անհամաչափ քանակով և անհամապատասխան որակով։

Ընդունված է համարել, որ սննդային վարքագծի խանգարման ամենատարածված տեսակները նյարդային անորեքսիան և նյարդային բուլիմիան են։ Այս հոդվածում մի փոքր կխոսենք նյարդային անորեքսիայի մասին, սննդային վարքագծի մյուս խանգարումների մասին հնարավորություն կունենաք կարդալ մեր մյուս հոդվածներում։

 Նյարդային անորեքսիայի դեպքում մարդը տարված է լինում նիհարելու գաղափարով այն աստիճան, որ նույնիսկ շատ կիլոգրամներ կորցնելուց հետո չի կարողանում կանգ առնել, շարունակում է ապրել սննդի ընդունման շատ խիստ սահմանափակումներով, միևնույն ժամանակ մշտապես գեր է իրեն զգում և ընկալում, հաճախ դիմում է լուծողականների և փսխումների օգնությանը։ Զուգահեռ դիտվում են մի շարք այնպիսի սիմպտոմներ, ինչպիսիք են անքնությունը, դաշտանի բացակայությունը, նյարդային լարվածությունը, միջանձնային հարաբերությունների վատթարացումը, աշխատունակության կտրուկ անկումը, հաճախ՝ իրականության խեղաթյուրված ընկալումը։ Ու թեև նախկինում համարվում էր, թե անորեքսիան հիմնականում դեռահաս աղջիկներին վերաբերվող սննդային վարքագծի շեղում է, այսօր արդեն հաստատված փաստ է, որ վերջինս կարող է նույն հաջողությամբ նկատվել ինչպես ավելի ցածր, այնպես էլ ավելի հասուն տարիքում, իսկ 5-10% դեպքերում՝ նաև տղամարդկանց մոտ։ Ընդհանուր առմամբ մարդկության մեջ անորեքսիայի տարածվածությունը կազմում է մոտ 1%։ Սննդային վարքագծի բոլոր տեսակի խանգարումների մահացությունը կազմում է 6%, որի մի մեծ չափաբաժին իր վրա է վերցնում հենց նյարդային անորեքսիան։ Բացի ֆիզիոլոգիական անդառնալի փոփոխություններից, որոնցով զուգակցվում է զարգացող անորեքսիան և որոնք ի վերջո մի շարք դեպքերում բերում են մահվան, մեծ է նաև ինքնասպանությունների տոկոսը։ Սա ևս մեկ պատճառ է, հնարավորինիս վաղ փուլերում դիմել համապատասխան մասնագետների։

Թերապիան իդեալական տարբերակում իրականացվում է միաժամանակ մի քանի մասնագետների՝ բժիշկների, հոգեբանների, երբեմն նույնիսկ հոգեբույժների հսկողության տակ։ Որոշ դեպքերում բուժման նախնական փուլերում անհրաժեշտ է լինում նույնիսկ հոսպիտալիզացիա։ Որքան ավելի վաղ շրջանում է մարդն իրեն անհանգստացնող սիմպտոմատիկայով դիմում հոգեբանի, այնքան ավելի մեծ է հավանակությունը՝ հետագայում նման բարդացումներից խուսափելու։

Մնացե՛ք առողջ, եղե՛ք զգոն Ձեր և Ձեր մտերիմների հանդեպ։

Հեղինակ՝ հոգեբան Էստեռ Բաբաջանյան

Հոգեբանները սիրո մեջ երեք բաղադրիչ են առանձնացնում:

1.Կիրք: Ռոմանտիկ հակվածություն այլ մարդու նկատմամբ, մշտապես նրա հետ լինելու անհաղթահարելի ցանկություն:

2.Մտերմություն: Սիրելի մարդուն վստահելու պատրաստակամություն, երջանկության զգացում, երբ նրա կողքին ես:

3.Պարտականություններ: Սիրելի մարդու հետ հարաբերությունները պահպանելու պատրաստակամություն` չնայած առաջացող դժվարություններին, հավատարիմ մնալու միտում:

Այս մոտեցումը հաճախ անվանում են նաև «Սիրո եռանկյունաձև տեսություն»:

Լավագույն տարբերակն այն է, երբ սիրո մեջ այս երեք բաղադրիչները հավասարաչափ են դրսևորվում, սակայն այդպիսի սեր շատ հազվադեպ է հանդիպում: Շատ հաճախ այնպես է պատահում, որ ավելի վառ արտահայտված լինում են այս բաղադրիչներից երկուսը, իսկ երրորդը մղվում է երկրորդ պլան: Երբեմն էլ կարող է առկա լինել միայն մեկ բաղադրիչ:

Ըստ ամերիկացի հոգեբան Ռոբերտ Ստերնբերգի, այսպիսի համադրությունները բերում են սիրո ևս մի քանի տարատեսակների առաջացմանը:

1. Միայն մտերմությունը հանգեցնում է հավանելու կամ ընկերության: Այս համակրանքի դեպքում մարդը զգում է կապվածություն, ջերմություն և մտերմություն ուրիշի հետ, բայց ոչ ինտենսիվ կիրք կամ երկարաժամկետ պարտավորություն:
   
2. Միայն կիրքը հանգեցնում է տարվածության: Այս չկշռադատված սերը հաճախ զգացվում է որպես «սեր առաջին հայացքից», սակայն առանց մտերմության և պարտականության, այն կարող է շատ հանկարծակի անհետանալ:
   
3. Միայն պարտականությունը բերում է դատարկ սիրո: Երբեմն ուժեղ սերը վերածվում է դատարկ սիրո, որում պարտականությունը մնում է, սակայն կիրքն ու մտերմությունը այլևս չկան: Երբեմն էլ, այնպիսի մշակույթներում, որտեղ մարդիկ ամուսնանում են ըստ պայմանավորվածությունների, հարաբերությունները սկսվում են որպես դատարկ սեր:
   
4. Կիրքն ու մտերմությունը հանգեցնում են ռոմանտիկ սիրո: Դա շատ բուռն զգացմունք է, երբ սիրահարները կարծես ապրում են մեկը մյուսով, ցանկանում են միշտ լինել միմյանց կողքին. նրանք կապված են թե հոգեպես (ինչպես ընկերության դեպքում է), թե ֆիզիկապես, երբ բուռն կիրք է առաջ գալիս: Նման սերը, սակայն, կարող է այնքան էլ դիմացկուն չլինել,  ինչ-ինչ դժվարությունների առաջացման պարագայում այն կարող է վերափոխվել ատելության (հենց այդպիսի սիրո մասին է խոսքը, երբ ասում են` սիրուց մինչև ատելություն մեկ քայլ է):
   
5. Մտերմությունը  պարտականության հետ համատեղ առաջացնում են  սեր-ընկերություն: Այս դեպքերում մարդկանց հարմար է իրար հետ, նրանք միշտ պատրաստ են օգնության հասնել, բայց նրանց միջև բուռն կիրք կարող է չլինել: Այսպիսի սերը հանգիստ է և կայուն: Այսպիսի սեր հանդիպում է այն ամուսնություններում, որտեղ կիրքը դուրս է մղվել հարաբերություններից, սակայն մնացել են խորը ջերմությունը և նվիրվածությունը: Ընկերական սերը, ընդհանուր առմամբ, անձնական հարաբերություն է, որը դուք կառուցում եք ինչ-որ մեկի հետ, ում հետ կիսում եք ձեր կյանքը, բայց առանց սեռական կամ ֆիզիկական ցանկության: Այն ավելի ուժեղ է, քան ազգակցական կապը՝ իր հավելյալ տարրի՝ պարտավորություն պատճառով: Ընկերական սիրո ձևեր են ընտանիքի անդամների միջև ապրվող սերը, ինչպես նաև մտերիմ ընկերների կամ նրանց միջև, ովքեր միասին շատ ժամանակ են անցկացնում ցանկացած ոչ սեքսուալ, ընկերական հարաբերություններում:

6. Կիրքն ու պարտականությունը հանգեցնում են անմիտ սիրո: Սրա օրինակ է կրքի վրա հիմնված շուտափույթ ամուսնությունը, որում պարտավորվածությունը հիմնականում պայմանավորված է առկա կրքով, և բացակայում է դրանք ստաբիլիզացնող մտերմությունը: Մարդիկ տենչում են իրար և պատասխանատու զգում հարաբերությունը պահպանելու հարցում, սակայն դա նրանց երջանկությթուն չի բերում և փոխադարձ վստահություն ևս չկա: Հաճախ թվում է, որ այսպիսի սերն արտահայտվում է մարդու կամքից անկախ, կարծես ինչ-որ անհայտ ուժի ազդեցությամբ: Հենց այդ հարաբերությունների մասին են ասում, որ սերն այնքան է կապել մարդկանց, որ  նրանք չեն կարողանում ապրել առանց իրար, բայց միասին էլ լինել չեն կարող:
   
7. Սիրո ամբողջական ձևը, որը ներկայացնում է հարաբերությունների իդեալը, կատարյալ սերն է, որին ձգտում են շատ մարդիկ, սակայն քչերին է հաջողվում դրան հասնել: Ստերնբերգը զգուշացնում է, որ կատարյալ սերը պահպանելը հաճախ ավելի դժվար է, քան դրան հասնելը: Նա հատկապես շեշտում է սիրո բաղադրիչները դեպի գործողություններ «թարգմանելու» կարևորությունը: Նա ասում է, որ առանց արտահայտվելու, նույնիսկ մեծագույն սերերը կարող են մահանալ: Եվ որպեսզի սիրո այս տեսակը կայուն մնա և ժամանակի հետ իր մեջ առկա 3 բաղադրիչները չմարեն, անհրաժեշտ է պարբերաբար համապատասխան գործողություններ կատարել և դրանք ամրապնդել:

Սիրային հարաբերություններն ավելի հեշտ են կայանում և ավելի կայուն են լինում, երբ երկու մարդ համապատասխանում են միմյանց իրենց հոգեբանական առաձնահատկույթուններով, այլ  ոչ թե այն դեպքում, երբ կտրուկ տարբերվում են: Այս պարագայում ժողովրդական իմաստությունը, թե հակադիր բևեռներն իրար ձգում են, այնքան էլ ճիշտ չէ: Սկզբնական շրջանում անգամ կարևոր են ոչ այնքան իրական նմանությունները, որքան այն, որ սիրահարները վերագրում են դրանք միմյանց, նրանց սկսում է թվալ, որ իրենց սիրելիի մեջ գտել են իրենց «երկրորդ ես-ը»: Այլ կերպ ասած` սիրահարված մարդուն թվում է, թե իր սիրեցյալն իրեն շատ ավելի նման է, քան իրականում կա: Սիրո ազդեցությամբ ընկալման այսպիսի խեղաթյուրումը հաստատվել է մեծաթիվ հոգեբանական ուսումնասիրույթունների միջոցով: Միգուցե դա հենց այն «վարդագույն ակնոցն» է, որով նայում է սիրահարը: Նման դեպքում ստիպված կլինեք ընդունել, որ այդ ակնոցի ապակիները հայելի են: Քեզ սկսում է թվալ, թե այն մարդը, ով քեզ շատ է դուր եկել, չափազանց նման է քեզ:

Իսկ եթե մարդ թշնամաբար է տրամադրված ինչ-որ մեկի նկատմամբ, ապա այդ մեկն իրեն նման չի թվում: Սիրելիների և ընկերների մեջ մենք տեսնում ենք միայն այն, ինչ մեզ դուր է գալիս, իսկ թշնամիների մեջ` այն, ինչ դուր չի գալիս։ Իրականում ամենևին էլ այնպես չէ, որ այդ մարդիկ իսկապես ունեն այդ հատկանիշները, պարզապես ուժեղ զգացմունքները փոխում են մեր ընկալումը: Այդ է պատճառը, որ մեզ դուր եկած մարդիկ մեզ նման են թվում, իսկ թշնամիները` տարբեր:

Հունիսի 1-ը ևս մեկ լավ առիթ է հիշելու, թե ինչ է իսկապես պետք երեխային երջանիկ լինելու համար։

Ասում են, որ ինչքան էլ ծնողները տանջվեն ամեն բան անել երեխայի համար, միևնույն է երեխան իր հոգեբանին պատմելու բան կունենա: Երևի սրա մեջ մի փոքր, բայց ճշմարտություն կա:

Երջանկության մեկնաբանությունները շատ տարբեր են տարբեր տարիքային խմբերի և նույն տարիքային խմբի տարբեր մարդկանց համար:

Հաճախ ծնողները մտածում են, որ եթե երեխան կուշտ է, տաք կամ լավ  է հագնված կամ  շատ խաղալիքներ ունի կամ ծննդյան օրը շատ շքեղ  նվերներ է ստացել, ուրեմն նա երջանիկ է:

Հոգեբանները կարծում են, որ երջանիկ երեխան՝

• Կարողանում է շփվել տարբեր մարդկանց հետ

• Կարողանում է արտահայտել իր զգացմունքերը

• Կարողանում է հասկանալ դիմացինի զգացմունքները

• Կարողանում է կիսվել իր մտքերով, հաջողություններով և անհաջողություններով

• Կարողանում է թուլանալ, ազատ լինել, չարաճճիություններ անել

Երջանիկ երեխան․

• Գիտի որ իրեն սիրում են անկախ որևէ բան լավ կամ վատ անելուց

• Իրեն ապահով է զգում և պաշտպանված

• Փոքրիկ մասնակցություն ունի  «մեծերի գործերին»

• Զգում է, որ յուրահատուկ է

• Զգում է ծնողների աջակցությունը իր նախաձեռնություններում

• Գնահատված է շրջապատում

• Ունի ազատ ժամանակ իր հետաքրքրությունների համար և կարող է այն տնօրինել ինչպես ինքն է ցանկանում:

Ի՞նչ կարելի է անել որպեսզի երեխան իրեն երջանիկ զգա

Սիրեք երեխային

Սիրեք և ընդունեք ձեր երեխային այնպիսին, ինչպիսին նա կա: Եթե նրա բնավորության որևէ գիծ ձեզ նյարդայնացնում է, ապա նա պարզապես կթաքցնի դա ու ինքն  իրեն լիարժեք չի զգա, հետևաբար և ինքն իր հետ ներդաշնակ ու երջանիկ չի լինի: Աջակցեք երեխային: Օգնեք նրան ավելի լավը դառնալ և ընդունել ինքն իրեն։

Օգնե ՛ք երեխային

Երեխաները սիրում են տեսանելի արդյունքներ, պետք է ընդամենը մի փոքր օգնել նրանց, իրենց առջև նպատակներ դնել ու հասնել դրանց: Ընդ որում, մի նպատակին պետք է հաջորդի մյուսը: Խրախուսեք, ոգևորեք նրան ուրախացեք ամենափոքր հաջողությամբ: Եթե դժվարությունների առաջ երեխային միայնակ թողեք, նա կմեծանա անվստահ և կասկածամիտ:Լավագույն տարբերակը կլինի համատեղ գործունեությունը: Օգնեք երեխային, բայց մի արեք նրա փոխարեն:

Խրախուսեք երեխայի ոգևորվածությունը

Հաճախակի նկատողությունները, վատ վարքը ընդգծելը, չի կարելիները, սահմանափակումները մարում են երեխայի մեջ ապրող այն կիրքն ու խանդավառությունը, որը նա կարող է ապրել նույնիսկ ամենափոքր նվաճումն ունենալիս: Երբեմն թույլ տվեք երեխային «գլուխը կորցնել», երբ նա զբաղված է իր սիրած խաղով կամ գործով:Երբ նա զբաղվում է սիրելի գործով, դա և’ լիցքավորում և’ լիցքաթափում է,  հետևաբար` նա երջանկության րոպեներ է ապրում: Դուք ևս կարող եք այդ ամենի մասնակիցը դառնալ` հետաքրքրվել իր հետաքրքրություններով, մտնել իր աշխարհ. այդպես ձեր հուզական կապն ավելի ամուր կլինի:

Անհաջողություններ

Որքան էլ ծնողը փորձի հետևել և օգնել երեխային, միևնույն է` նրա կյանքի տարբեր փուլերում լինելու են անհաջողություններ: Ծնողի խնդիրն է կրկին երեխայի կողքին լինել իր համար մեծ կամ փոքր թվացող անհաջողությունների, դժբախտությունների ժամանակ: Երբեք մի թերագնահատեք այդ պահը. խոսեք այդ մասին, հարցեր տվեք, թե նա ինչ է զգում, ինչ է մտածում, ինչպես է տեսնում խնդրի լուծումը։ Մի ծաղրեք նրան, մի ծիծաղեք երեխայի վրա։ Անգամ կարող եք նրան պատմել փոքր տարիքում ձեզ հետ պատահած անհաջողությունների մասին, պատմել թե ինչ եք դուք արել:

Հանուն արդարության կարելի է ասել, որ երեխային պետք են կարուսելներ, շոկոլադներ, փուչիկներ, տարիքին համապատասխան խաղալիքներ, որոնք նրան ուրախություն են պատճառում, բայց եթե այս ամենը նրան մատուցում ենք ժպիտի, սիրո, գուրգուրանքի, ջերմության  հետ միասին, այլ ոչ դրանց փոխարեն: Երեխաները ավելի շատ հիշում ու գնահատում են ծնողների հետ անցկացրած ժամանակը` երբ միասին ֆիլմ են դիտում, խաղ են խաղում, կամ երբ ծնողները մասնակցում են երեխայի համար կարևոր իրադարձություններին  կամ որևէ բան են պատրաստում:

Եվ ամենակարևորը հիշեք` եթե երջանիկ են ծնողները, երջանիկ են նաև երեխաները:

Հեղինակ` մանկական հոգեբան Լալա Պետրոսյան