Անկառավարելի հույզեր
Անկառավարելի հույզերը հաճախ ագրեսիվ կամ տագնապային բնույթի են լինում` վախ, խուճապ, կատաղություն, գրգռվածություն և այլն: Հույզերը զսպելու փորձերը հենց այն պահին, երբ դրանք բուռն կերպով դրսևորվում են, ուղղակի անիմաստ է: Երբ հույզն առաջ է եկել և ամբողջությամբ կլանել մարդուն, ուշադրությունը սևեռվում է ապրումների, հույզերի և նրանց ֆիզիոլոգիական դրսևորումների վրա, գիտակցությունը նեղանում է, իսկ արդյունավետ մտածելու կարողությունը ժամանակավոր թուլանում: Այդ պատճառով ուժեղ հույզերի ժամանակ կամ պետք է ուշադրությունը շեղել որևէ չեզոք բանի վրա, կամ սպասել մինչև այդ փոթորիկը հանդարտվի:
Նման բուռն հուզական արձագանքների կանխատեսումն ու կառավարումը շատ կարևոր նշանակություն ունի: Բանն այն է, որ այս տեսակի հուզական դրսևորումներն ունեն պայմանառեֆլեկտոր ծագում: Այլ կերպ ասած` կրկնվող հուզական բռնկումները յուրահատուկ «վատ սովորություններ» են, իսկ դրա դեմ պայքարելու ամենալավ միջոցը հակառակ արձագանքն ունենալու սովորություն ձևավորվելն է: Սա կամ կանգնեցնում է անցանկալի հույզերը, կանխում դրանց տարածումը կամ, առհասարակ, առաջացումը: Այս սկզբունքով են աշխատում մի շարք աշխարհահռչակ մեթոդներ (Է. Ջեյկոբսոնի` մկանների աստիճանաբար թուլացման մեթոդը, Ջ. Վոլպեի` ֆոբիաների հաղթահարման մեթոդը և այլն): Այժմ ծանոթանանք նմանատիպ մեթոդներից մեկին:
- Սկզբում վերլուծեք անկառավարելի հույզերի առաջացման բնորոշ իրավիճակները: Դա կարելի է անել ինքնուրույն կամ ընկերոջ օգնությամբ: Դժվար իրավիճակներում կարող է օգտակար լինել նաև հոգեբանի կամ հոգեթերապևտի միջամտությունը:
- Կազմեք անկառավարելի հույզեր առաջ բերող իրավիճակների ամբողջական ցուցակ: Հետագա աշխատանքի համար դրանց միջից ընտրեք մեկը կամ երկուսը` առավել արդիականները:
- Ուշադիր ուսումնասիրեք, թե ինչպես են ծագում և զարգանում այդ իրավիճակները: Հատուկ ուշադրություն դարձրեք երկու բանի վրա.
1) երբ են հույզերը ծագում, երբ դեռ կարելի է դրանք հեշտությամբ փոխել,
2) երբ են հույզերն ուժեղանում և անկառավարելի դառնում: - Գտեք անկառավարելի հույզերի առաջացման վաղ նշանները: Դրանք կարող են սթրեսի տիպիկ նշանները լինել կամ ձեզ համար հատկանշական ինչ-որ մկանների խմբի լարվածություն, ձեռքերի որոշակի դիրք և այլն:
- Վերլուծեք բոլոր հնարավոր քայլերը, որ կարող եք գործադրել անցանկալի հույզերի առաջացումը զսպելու համար: Ընտրեք ձեզ համար ավելի հարմար 2-3 տարբերակ:
- Դրանք որպես հիմք ընդունեք նոր սովորություններ ձևավորելու համար, որոնք զսպում, կանգնեցնում, կանխատեսում են անկառավարելի հույզերը: Եթե այս տարբերակները չեն աշխատում, վերադարձեք 5-րդ կետին կամ սովորեք ռելաքսացիայի տեխնիկաներ:
- Շարունակեք մշակել նոր սովորությունները, գիտակցաբար «միացրեք» դրանք հուզական լարվածության առաջին իսկ նշանները նկատելուց: Շարունակեք աշխատել այնքան ժամանակ, մինչև դրանք ինքնուրույն ակտիվանան:
Վերադարձեք իրավիճակների ցուցակին, որը կազմել եք 2-րդ քայլում: Եթե կարիք կա, կրկնեք 3-7 քայլերը այն իրավիճակների համար, որոնք դեռևս չափազանց հուզական արձագանք են առաջացնում:
