Մանկական ագրեսիա: Ինչպես վարվել։

Պետք է շատ զգույշ և ուշադիր վերաբերվել երեխայի զարգացմանը: Երբեմն երեխան փորձում է սովորել ճնշել իր ագրեսիան, սակայն եթե ագրեսիան միայն ճնշվում է, չի նշանակում, որ անհետանում է: Դրա հետևանքով առաջացած նյարդային լարվածությունը կկուտակվի և կա՛մ վատ ազդեցություն կթողնի երեխայի առողջության ու զարգացման վրա, կա՛մ անադեկվատ ձևով կարտահայտվի երեխայի վարքում` անհանգստացնելով ծնողներին:

Թվարկենք երեխայի ագրեսիվ վարքի դրսևորման հաջորդականությունը՝

• Նորածին երեխան եթե քաղցած է, ապա բարկանում է ամբողջ աշխարհի վրա:
• 1 տարեկան երեխան, բարկանալով մայրիկի վրա, կարող է հարվածել նրան:
• 1.5 տարեկանում երեխան արդեն կարողանում է զսպել բարկությունը և, ոտքերը գետնին խփելով կամ բարձր գոռալով, հանգստանալ:
• 2 տարեկան երեխան առանց մտածելու կարող է ինչ-որ իրով հարվածել այն մարդուն, որն իրենից վերցրել է խաղալիքը:
• 3 տարեկանում երեխան ավելի բարեհամբույր է: Նա ընդամենը կվիճի այն մարդու հետ, ով իրենից վերցրել է խաղալիքը. համենայն դեպս առաջին րոպեներին:
• 6 տարեկանում երեխան աստիճանաբար սովորում է տեղափոխել իր բարկությունը խաղի մեջ: «Պիֆ-պաֆ»,- կրակում է երեխան: Նա արդեն գիտի, որ չի կարելի այլ մարդկանց ցավ պատճառել, որ սեփական հույզերը կարելի է արտահայտել խոսքով կամ խաղի միջոցով: Դա էլ հենց սոցիալականացումն է, երեխան աստիճանաբար ընդգրկվում է հասարակության մեջ, իսկ այդ բարդ պրոցեսում նրան օգնում են ծնողները:

Մենք դիտարկեցինք նորմալ ագրեսիան և դրա փոփոխությունները երեխայի զարգացման տարբեր շրջաններում: Շատ մասնագետներ կարծում են, որ մինչև 3 տարեկան երեխան ագրեսիա չի դրսևորում, որովհետև նրան դա չեն սովորեցնում (գիտակցված կամ չգիտակցված): Երեխան մեծանալով սովորում է արտահայտել իր բարկությունը տարրական ձևերով:

Որտեղի՞ց երեխայի մեջ այդքան ագրեսիա: Ագրեսիայի ձևավորման վրա կարող են ազդել երեխայի և մոր անձնային առանձնահատկությունները, օրինակ` նրանց խառնվածքների անհամապատասխանությունը: Նկատվել է, որ որոշ մայրեր հեշտությամբ են ղեկավարում ակտիվ երեխաներին, իսկ մյուսները` ավելի հանգիստ երեխաներին: Եթե մայրը դժվարանում է կառավարել ակտիվ երեխային, ապա ավելի հավանական է, որ նա երեխային կընկալի որպես չլսող, անկառավարելի և դա իրեն կնյարդայնացնի: Եվ կարելի է ենթադրել, որ այդ պարագայում դաստիարակության միջոցները կկիրառվեն երեխայի ակտիվությունը նվազեցնելու և զսպելու համար: Մոր կռիվը երեխայի բնական ակտիվության հետ նրա մոտ առաջացնում է ագրեսիվ ռեակցիա, որի արդյունքում երեխայի ակտիվությունն է՛լ ավելի է սրվում: Ծնողն ու երեխան հայտնվում են փակ շրջանում: Մշտական լարվածությունը վերջ ի վերջո հանգեցնում է երեխային չընդունելուն, նրա հույզերի մերժմանը, ինչին երեխան շատ զգայուն է արձագանքում:

Մայրը, որն իր երեխային համարում է չափազանց դանդաղկոտ, նույնպես իրեն նյարդայնացած կզգա: Դա կարող է արտահայտվել մշտական նկատողություններով և երեխայի պատասխան ագրեսիվությամբ:

Երկու դեպքերում էլ հենց խառնվածքների անհամապատասխանությունն է անառողջ մթնոլորտի պատճառը, որը կարող է դառնալ երեխայի ագրեսիվության առաջացման և ամրապնդման պատճառ: Նման իրավիճակներում մայրը (ցանկալի է ընտանիքի անդամների օգնությամբ) պետք է գիտակցի այդ տարբերությունը և փորձի հասկանալ երեխային, նրա առանձնահատկությունները, գնա զիջումների, լուրջ վերաբերվի ժամանակի պլանավորմանը:

Ագրեսիվությունը կարող է առաջանալ խանդի պատճառով այն դեպքերում, երբ երեխան փոքր քույր կամ եղբայր ունի: Եթե երկրորդ երեխայի հայտնվելուց հետո մեծ երեխան իրեն մերժված կամ մոռացված չի զգում, եթե նրան բավարար ուշադրություն է հատկացվում և նա միանում է փոքրիկի խնամքին` դրանով զգալով իր կարևորությունը, նրա համար այդ ամենն անցնում է առանց դժվարությունների: Ծնողները պետք է հստակեցնեն ագրեսիայի առաջացման պատճառը և անմիջապես միջոցներ ձեռնարկեն դրա վերացման համար:

Հաճախ հայրերը խրախուսում են տղաների ագրեսիվ վարքը: Սովորաբար այսպիսի ագրեսիվության գիտակցված դաստիարակման հիմքում ընկած է հոր վախը, որ տղան չի մեծանա որպես իսկական տղամարդ, չի կարողանա իրեն պաշտպանել: Այս պարագայում պահանջվում է հայրիկի հետ փոքրիկ հոգեբանական կրթական աշխատանք իրականացնել:

Այսպիսով, նշենք, որ երեխայի բնածին որակները` անհանգստություն, ցավի նկատմամբ զգայունություն և այլն, միայն նախատրամադրվածություն են ստեղծում ագրեսիվության համար, իսկ թե որքանով է այն իրականացվում, կախված է սոցիալական միջավայրից և առաջին հերթին՝ մորից:

Երեխային անհրաժեշտ է սիրող և հոգատար մայր: Ուշադրությո՛ւն, ո՛չ թե ճիշտ մայր՝ շատ խելացի գրքեր կարդացած, այլ սիրող և հոգատար մայր, որին Դ.Վ.Վինիկոտն անվանել է «սովորական, նվիրված մայր»: Երեխայի ագրեսիան ձևավորվում է ոչ այն բանից, որ մայրը կարող է թեթևակի բարկանալ երեխայի վրա ինչ-որ արարքի պատճառով, այլ նրանից, որ մայրը կարող է անտեսել ու սառը վերաբերվել նրան:

Դիմելով մայրերին՝ ցանկանում ենք հիշեցնել՝ ձեր երեխային շատ բան պետք չէ լավ մարդ դառնալու համար, պետք է միայն ձեր սերն ու համբերությունը: Երբ խոսում են համբերության մասին, նկատի չունեն այն համբերությունը, որը ստիպում է վերջին ուժերով զսպել բարկությունը, այլ այն, որը հնարավորություն է տալիս հասկանալու, թե ինչ է կատարվում ձեր երեխայի հետ այս պահին, և ինչ հետևանքներ դա կունենա նրա հետագա կյանքում:

Ագրեսիվ վարքը երեխայի զարգացման ընթացքում բնականոն երևույթ է: Գոյություն ունեն դրա ձևավորման և դրսևորման տարբեր մակարդակներ: Դրանք կարող են կամ թուլանալ, կամ սրվել: Պետք է դրան վերաբերվել առանց ավելորդ խուճապի և հետևել սեփական վարքին, քանի որ կանցնի ագրեսիվության այս շրջանը, թե կպահպանվի և կդառնա երեխայի անձնային կայուն գիծ, կախված է ծնողներից:

Այն մայրերն ու հայրերը, ովքեր օգտագործում են պատժի ագրեսիվ ֆիզիկական ձևերը` ձեռքերին, դեմքին խփել, սենյակում փակել և այլն, դաստիարակում են ագրեսիվ երեխաներ:

Երեխան ագրեսիվ կլինի նաև, եթե մայրը խրախուսում է նրա ագրեսիվ վարքը այլ երեխաների հետ խաղալիս, տանը կամ այլ մեծահասակների մոտ:

Աղբյուրը՝ С. Ю. Чижова, О. В. Калинина – Детская агрессивность