Կամքը գիտակցաբար նպատակներ դնելու և դրանց հասնելու կարողությունն է, դրա ճանապարհին հանդիպած խոչընդոտների հաղթահարումը: Այն մարդը, ով ունի այս կարողությունը, կամային է, իսկ նա, ով չի կարողանում նպատակներ դնել կամ անմիջապես հուսալքվում է ցանկացած խոչընդոտի հանդիպելիս, թույլ է, թուլակամ: Այդպիսի մարդիկ հազվադեպ են հաջողությունների հասնում:
Մարդու վրա մշտապես ազդում են որոշ արտաքին և ներքին ուժեր, որոնք հրահրում են նրան անել կամ չանել ինչ-որ բան (հոգեբանները դրանց դրդապատճառներ են անվանում):
Ինչպիսի՞ ուժեր են դրանք: Դրանք մարդու ցանկություններն ու պահանջմունքներն են, շրջապատող մարդկանց օրինակը կամ պահանջները, սովորությունները և այլն: Որոշ մոտիվներ, լինելով իրականացված, մարդուն շատ արագ են հաղթանակ ընձեռում` հենց իրականացման պահին: Որպես կանոն այդ «հաղթանակը» դրական զգացմունքներն են` հաճույք, ուրախություն, հետաքրքրություն: Պաղպաղակ եմ ուզում, կերա և հաճույք ստացա: Չեմ ցանկանում տնային աշխատանքն անել, դադարեցնում եմ, պառկում եմ և հանգստանում: Շատ հաճախ միանգամից հաճույք պատճառող երևույթը, որոշ ժամանակ անց կարող է բերել տհաճ զգացողությունների: Օրինակ՝ այսօր շատ պաղպաղակ կերա, ինչն ինձ ուրախացրեց, բայց վաղը կարող է կոկորդս ցավել, չեմ կարողանա բակ իջնել և ահա տհաճ զգացողություններ:
Կարող են լինել նաև այլ դրդապատճառներ, որոնց իրականացումը մարդուն ավելի մեծ հաջողությունների կարող է բերել, բայց ոչ այնքան արագ, այլ երկարատև ժամանակում: Պետք է կարողանալ տեսնել այդ վեջնական արդյունքը: Նպատակը դրված է, և դրան հասնելու համար զոհեր են պահանջվում: Օրինակ` սպորտային ոլորտում դա ամենավառ ձևով է արտահայտվում, բայց կյանքի մյուս բոլոր ոլորտներում սկզբունքորեն նույն բանն է տեղի ունենում: Հաջողության հասնելու համար պետք է առաջնորդվել վերջնական նպատակի արդյունքով և երբեմն պետք է հաշվի չառնել հիասթափություններն ու այլ խոչընդոտները:
Այնպիսի դրդապատճառները, որոնք ազդում են երկարատև հեռանկարի վրա, ուղղակի փուչ տեղից չեն առաջանում: Որպեսզի նրանք ձևավորվեն, քեզ համար պետք է հստակեցնես վերջնական նպատակը և դրան տանող ճանապարհները, որոնք կարող ես արդեն հիմա իրականացնել` «Եթե ինքդ չգիտես, ուր ես դու ցանկանում գնալ, ոչ մի քամի քեզ ուղեկից չի լինի»: Այլ հարց է, երբ այն նպատակները, որոնք դու դրել ես, առհասարակ չեն համապատասխանում քո հնարավորություններին, այս դեպքում գործադրված ջանքերը պարզապես ապարդյուն են:
Կամքը ոչ միայն թույլ է տալիս հաղթահարել խոչընդոտներն, այլև օգնում է փոփոխվել և զարգանալ մարդուն` «նա, ով ցանականում է զարգացնել իր կամքը, պետք է կարողանա խոչընդոտները hաղթահարել»: Ճիշտ է այստեղ մի թակարդ կա: Բանը այն է, որ այն մարդու համար, ով ունի լավ զարգացած կամք կամ ով ցանկանում է այն զարգացնել, խոչընդոտների հաղթահարումը դարձնում է ինքնին ինքնանպատակ: Այնպիսի լուրջ որակը, ինչպիսին համառությունն է, դառնում է անիմաստ կամակորություն: Մարդու համար այլևս կարևոր չէ՝ ինչ կլինի իր գործողությունների արդյունքում, նա սկսում է հաճույք ստանալ հենց գործընթացից`խոչընդոտների հաղթահարումից: Եթե քո առաջ որևէ խոչընդոտ ես տեսնում, դեռ չի նշանակում, որ պետք է այն հաղթահարել:
Ենթադրենք, ծնողները արգելում են դեռահասին ծխել: Եվ դա իրականում նորմալ է։ Ո՞ր ծնողը կցանկանա, որ իր երեխան ծխի: Բայց, ինչպես ասում են, արգելված պտուղը քաղցր է: Որքան ծնողները արգելում են, այնքան ծխելու ցանկությունը մեծանում է: Դեռահասսները փորձում են դրա միջոցով ինքնահաստատվել, մեծերին ապացուցել, որ իրենք արդեն մեծացել են և իրենք են որոշում՝ ինչն է իրենց համար լավ, ինչը՝ վատ: Չվիրավորելով ոչ մեկին՝ պետք է նշենք, որ դեռահասի այս վարքը հասուն մարդու վարք չէ։ Այսպիսով, եթե քեզ մոտ ցանկություն առաջանա անել ինչ որ բան ի հեճուկ արգելքների, ուղղակի սկզբունքի համար, ապա հիշիր այն մասին, որ արգելված պտուղը քաղցր է: Հատկապես հիմարների համար:
Իրականում, եթե մարդը բարեկեցիկ վիճակում է գտնվում, նա ուղղակի կարիք չի ունենում խոչընդոտներ հաղթահարել: Հաջողակ մարդու ցանկությունների մեծ մասը համապատասխանում է նրա պարտականությունների: Ինչպես ասում են` երջանկությունը կայանում է այն բանում, որ ցանկությունները, կարողություններն ու պարտականություններն ունենում են միևնույն բովադակությունը, այլ ոչ թե նրանում, որ ստիպես քեզ անել այն, ինչ պետք է անես՝ հակառակ ցանկության և կարողության բացակայությանը: Կամ անես այն, ինչ ուզում ես՝ հասկանալով, որ դա այն չէ, ինչ պետք է անես և դրա պատճառով մեղքի զգացում ունենաս:
Խոսելով կամքի ուժի մասին չի կարելի չխոսել ալարկոտության մասին`մի վիճակ, որը հիմնականում դիտվում է որպես կամքի ուժի բացակայություն: Այս վիճակը ծանոթ է գրեթե բոլոր մարդկանց: Իհարկե այն պահին, երբ մարդը գտնվում է այս վիճակում, նա իրեն լավ, հարմարավետ է զգում: Այս ամենի համար նա պատասխան է տալու քիչ ավելի ուշ, երբ նրան իր ալարկոտության համար ուղեկից կլինի անհաջողությունը, և նա ավելի ու ավելի դժգոհ կլինի իր ճակատագրից:
Ալարկոտության մասին խոսելն այդքան էլ հեշտ չէ, քանի որ այն իր վրա բարոյական վառ արտահայտված բացասական կնիք է կրում` ալարկոտությունը շատ վատ է: Բայց չէ՞ որ դա կարող է այն բանի ազդանշան լինել, որ մարդն իսկապես հանգստի կարիք ունի կամ որ նա իր աշխատանքը լավ չի կազմակերպում: Ցավոք երբեմն ալարկոտություն բառով մարդիկ բնորոշում են այն բոլոր վիճակները, որոնց ժամանակ մարդը չի անում այն, ինչ շրջապատողների կարծիքով պետք է անի: Իսկ ինչպիսի՞ տեսք ունի իսկական «ալարկոտությունը»: Այն 3 հիմնական բնութագրիչ ունի՝
- Մարդը իր համար ընդունում է ինչ-որ բան անելու անհրաժեշտությունը և դա անելու մտադրություն ունի:
- Մարդը ֆիզիկապես ունակ է անելու այն, ինչ մտադրվել էր անել։
- Այնուամենայնիվ, նա ոչինչ չի անում:
Որպեսզի այս իրավիճակից մարդը կարողանա դուրս գալ, նախ և առաջ պետք է հասկանալ դրա առաջացման պատճառները: Չէ՞ որ ցանկացած բուժման համար սկզբում պետք է ճիշտ ախտորոշում:
Այսպիսով, ի՞նչ պատճառներ կարող են լինել:
Առաջին պատճառ․ ցանկության բացակայություն, մոտիվացիայի ցածր մակարդակ: Մարդը չի ցանկանում ոչինչ անել: Նրա մոտ այդ գործողությունն անելու մոտիվացիա չի առաջանում, քանի որ նրա տեսադաշտում չի հայտնվում դրան համապատասխան գործողություն, որը կհետաքրքրի կամ կմոտիվացնի: Ավելի հաճախ,այդպես լինում է այն պատճառով, որ վաղ մանկական տարիքում տվյալ մարդը քիչ է ուրախացել, և շատ պարտականություններ է ունեցել: Մարդը դուրս է գալիս նման վիճակից, երբ գտնում է այնպիսի գործեր, որոնք պարտավորված չէ, այլ ցանկանում է անել: Այստեղ խոսքը գնում է այն ուրախության մասին, որն առաջանում է կոնկրետ աշխատանքից:
Երկրորդ պատճառ․ ուժերի բացակայույթուն: Մարդը սկզբունքորեն ցանկանում է, բայց չի կարող որևէ գործունեությամբ զբաղվել: Սա կյարող է կապված լինել մարդու ֆիզիկական վատ առողջության հետ: Այսպիսի վիճակը հաճախ անվանում են թուլություն, այլ ոչ թե ալարկոտություն: Այսպիսի դեպքերում պետք է հետազոտվել և բուժվել: Գոյություն ունեն այնպիսի մարդիկ, որոնք այնքան ալարկոտ են, որ նույնիսկ հատուկ հիվանդանում են, որ շրջապատողներն իրենց հանգիստ թողնեն: Գիտե՞ս՝ ինչով է դա հիմնականում ավարտվում: Մեր երազանքները իրականանալու հատկություն ունեն: Օխ, զգույշ եղիր քո ցանկությունների հետ:
Երրորդ պատճառ․ նպատակների բացակայություն: Լինում է այնպես, որ մարդը շատ ցանկություններ և դրանք իրականացնելու համար ուժ ունի: Բայց նա ոչ մի կերպ չի կարողանում որոշել և գործել, քանի որ չգիտի՝ ուր գնալ: Ցանկանում է և կարող է, բայց ոչինչ չի հասկանում: Այս դեպքում նրան ևս ալարկոտությունը կարող է վարակել: Այսպիսի ոչ երկար ալարկոտությունը սկզբունքորեն օգտակար է` այս իրավիճակում մարդը մտածում է, իր համար իրական նպատականեր է առանձնացնում, եթե նույնիսկ արտաքուստ դա անգործության է նմանվում:
Չորորդ պատճառ․ անիրական, երևակայական նպատակ: Մարդը միայն երազում է, պլաններ է գծում: Բայց նա դրանք չի իրականացնում, քանի որ նպատակը անիրականանալի է: Օրինակ, վատ չէր լինի մեկ միլիարդ դոլար ժառանգություն ստանալ ինչ- որ շեյխից:
Հինգերորդ պատճառ․ անիրական գործողություններ։ Խնդիրը մտադրություններից գործողություններին անցնելն է: Մարդը կարող է իր համար լրիվ իրական պլաններ նախագծել: Օրինակ՝ սովորել չինարեն կամ վերանորոգել իր սենյակը: Բայց միևնույն ժամանակ պլանները ուղղակի այդպես էլ մնան, քանի որ մարդը չկարողանա ջանք գործադրել կամ աշխատել: Անկողնում պառկած նա կարող է սարեր շուռ տալ, բայց ահա երբ վեր կենա և ձեռքը վերցնի բահը, նույն պահին հետ կդնի և նորից կսկսի պլաններ գծել: Դա հիմնականում լինում է այն բանից, որ մանկական տարիքում մեծահասակներն ամեն ինչ արել են նրա փոխարեն․ նրա փոխարեն որոշումներ են կայացրել և թույլ չեն տվել որևէ գործ ավարտին հասցնել, քանի որ չեն վստահել: Ի՞նչ անել նման իրավիճակում: Հասկանալ, որ աշխատել և տքնել կարելի է սովորել` և հենց այս պահին, դրա համար երբեք էլ ուշ չէ:
Կան մի քանի վիճակներ, որոնց տակ ալարկոտությունը լավ քողարկվում է:
Շատ բարձր զբաղվածություն, և որպես արդյունք ավելի կարևոր գործերի համար «ժամանակի բացակայություն»: Երբ մարդուն անհրաժեշտ է ինչ-որ նոր, ավելի պատասխանատու և դժվար գործ սկսել, նրա մոտ միանգամից շատ գործեր են սկսվում, օրինակ՝ նա սկսկում է մաքրել ամբողջ տունը:
Անադեկվատ, չափազանց բարձր պահանջներ: Ալարկոտը իր համար ընտրում է այնպիսի գործեր, որոնք շատ բարդ են և արդյունքում ամենը կիսատ է թողնում կամ ոչինչ էլ չի անում: Այսպիսի մարդը նման է այն մարդուն, ով չի աշխատում և փնտրում է այնպիսի աշխատանք, որտեղ նրան միանգամից կվճարեն 1000 եվրո, իսկ նրա գիտելիքները դրա հնարավորությունը չեն տալիս։ Արդյունքում նա ընդհանրապես ոչ մի աշխատանք չի կարողանում գտնել: Եվ ամենագլխավորը նա ինքն իրեն ոչ մի բանում չի մեղադրում, չէ որ նա անկեղծորեն աշխատանք է փնտրում, ուղղակի պայմանները իրեն չեն համապատասխանում:
Եթե նման մի բան էլ քեզ հետ է պատահում, ապա իմացիր՝ սա ալարկոտություն է, ուղղակի այն մի քիչ քողարկվել է:
Միևնույն ժամանակ կան այլ վիճակներ, որոնք արտաքնապես նման են ալարկոտությանը, բայց իրականում դա չեն:
Գիտակցական ընտրություն։ Երբ մարդ չի անում ինչ-որ բան, քանի որ դա իր համար անիմաստ է համարում՝ «Ինչի՞ համար ես պետք է գրականություն ուսումնասիրեմ, եթե ես ծրագրավորող եմ աշխատելու»: Իհարկե սա այդքան էլ հիմնավոր բացատրություն չէ, բայց այնուամենայնիվ ալարկոտությունն այստեղ կապ չունի: Մարդը իսկապես դա անելու իմաստը չի տեսնում և չի ցանկանում դա անել, ուղղակի, որովհետև ինչ-որ մեկը այդպես է ուզում:
Հոգնածություն: Պատկերացրու, որ դու ամբողջ գիշեր պարել ես ակումբում: Իսկ առավոտյան պետք է համալսարան գնաս, և ահա առաջին դասին քեզ սկսում են ծանրաբեռնել մաթեմաթիկական բարդ բանաձևերով: Ի՞նչ ես կարծում՝ կկարողանա՞ս արդյոք ինչ-որ բան հասկանալ ուսուցչի բացատրություններից:
Վախ, ակտիվ գործողություններ իրականացնելու նկատմամբ: Այսպիսի իրավիճակների համար ասում են՝ «և ցանկանում է, և երկմտում»:
Ի՞նչ անել նմանատիպ իրավիճակներում: Եթե հոգնած ես, պարզապես հանգստացիր և նոր անցիր գործունեությանը:
Ինչպես ցանկացած այլ ուժ, կամքի ուժը ևս կարելի է մարզել: Ահա դրա հետ կապված մի քանի օգտակար խորհուրդ`
Պլանավորիր այն, ինչ որոշել ես անել: Թող սկզբում դրանք գոնե պլաններ լինեն կարճ ժամանակի համար` ասենք օրինակ մեկ օրվա համար: Օգտակար է գրել այդ պլանները թղթի վրա: Երբ պլանն արդեն կազմված է, դրա իրականացումն արդեն արժանապատվության խնդիր է: Եթե դու ինքդ դեռ չգիտես՝ ինչ պետք է անես, ոչ մի կամքի ուժ քեզ չի օգնի:
Պատմիր քո պլանների մասին մոտ ընկերներիդ, եթե դու վստահ չես քո ուժերում և կարծում ես, որ քեզ օգնություն է անհրաժեշտ: Այս դեպքում դու պարտավոր կլինես իրականացնել քո պլանները, չէ՞ որ չես ցանականա ընկերիներիդ աչքում ուղղակի փուչ խոսացող երևալ, ով պատասխանատու չէ իր խոսքերի համար:
Նպատակիդ հասնելու ժամանակահատվածը հստակ էտապների բաժանիր: Մեծ գործերը մի ակնթարթում չեն արվում, լուրջ հաջողության հասնելու ճանապարհին ընկած են շատ հաջողակ քայլեր և փոքր հաջողություններ:
Աշխատանքիդ մեջ որոշիր առաջնահերթությունները: Առանձնացրու այն, ինչ իսկապես կարևոր է և սկսիր հենց դրանից: Հիշիր՝ ավելի լավ է սկսել մի գործից և հասցնել այն ավարտին, նոր անցնել մյուսին:
Խուսափիր ինքնաարդարացումներից, դրանք ոչ մի օգուտ չեն բերում: Եթե դու ինչ-որ բան նշել ես, բայց չես իրականացրել, մտածիր ոչ այն մասին, թե ինչի չարեցիր, այլ այն մասին, թե երբ դու դա կանես:
Իրականցվելիք աշխատանքին վերաբերվիր որպես մարզանքի, եթե նա նույնիսկ քեզ համար հետաքրքրիր չէ:Սովորիր հանգստանալ: Շատ դժվար է ստիպել քեզ ինչ որ բան անել այն դեպքում, երբ ուղղակի ուժ չունես: Դու աշխատանքդ ավելի արդյունավետ կիրականացնես այն դեպքում, եթե դրա վրա ծախսես երկու ժամ՝ ընթացքում ընդմիջելով, քան եթե դրա վրա ծախսես մի քանի ժամ՝ ընդհանրապես չհանգստանալով:
