Բռնի տեղահանված անձանց իրավիճակի և հոգեվիճակի մասին

Այս օրերին մեր հասարակությունը փորձում է դիմակայել ծանրագույն սթրեսային իրավիճակների՝ պատերազմական լարվածություն, կորուստներ, ծանր ֆիզիկական վնասվածքներ ստացած հայրենակիցներ, բռնի տեղահանում:

Ի տարբերություն ընտրողական միգրացիայի, բռնի տեղահանման դեպքում անձն ինքը չի ցանկացել լքել իր տունը և միջավայրը, նա ստիպված է դիմում այդ քայլին, ծայրահեղ անհրաժեշտությունից ելնելով՝ պահպանելու համար իր ու ընտանիքի անդամների կյանքը և ֆիզիկական անվտանգությունը:

• Սա կարող է բերել տագնապի, անհանգստության, ուժեղ վախի, հուսահատության և վերահսկողության զգացման կորստի: Ավելորդ եմ համարում նշել այն բոլոր հուզական, իմացական, ֆիզիկական, վարքային ախտանշանների բազմությունը, որոնք կարող է ունենալ բռնի տեղահանված անձը: Եթե անձն ականատես է եղել պայթյունների, կրակահերթի, հրետանային զենքերից հասցված գործողությունների, ապա սուր սթրեսային ռեակցիաներ ունենալու հավանականությունն ավելի մեծ է:

• Եթե իր սեփական կամքով մի վայրից մյուսը տեղափոխվող մարդը քիչ թե շատ գիտի կամ պատկերացում ունի այն մասին, թե ուր է գնում, որտեղ է գիշերելու, ինչով է ապագայում զբաղվելու, ապա այս առումով, փոխաբերաբար ասած՝ բռնի տեղահանման ենթարկված անձն ունի 2 բան՝ ճամպրուկ և անորոշության զգացում:

• Հարկավոր է հիշել, որ բռնի տեղահանված անձը վիշտ ապրող մարդ է, անգամ եթե հարազատ անձ չի կորցրել: Մարդու կողմից տարիներ շարունակ աշխատանքի միջոցով ստեղծած նյութական բարիքները, հողը, այգին, տունը կորցնելը իր հոգեկան աշխարհի կողմից նույնպես ընկալվում են որպես էական կորուստ, ինչին ի պատասխան հոգեկանում սկսվում է վշտի գործընթացը՝ իրեն բնորոշ փուլերով: Մարդը կարող է սկզբում մերժել տեղի ունեցածը, ապա մտածել, թե կարող էր ինչ-որ բան փոխել և չարեց, ապա մեղքի զգացում ունենալ, բարկանալ, տխրել և գուցե ինչ-որ մի օր հասնել ընդունման: Փախստականի կարգավիճակում հայտնված անձանց ամենատարբեր ապրումները պետք է հասկանալ և համբերատար գտնվել:

Պատկերացնու՞մ եք, մեկ օրում մարդը պարզում է, որ ստիպված է անհապաղ լքել իր տունը, այլապես իր և իր ընտանիքի կյանքը սպառնալիքի տակ են դրված:

Հատկապես դժվար հոգեվիճակում կարող են լինել այն անձիք, ովքեր մենակ են և չունեն որևէ հարազատի կամ մտերիմի աջակցությունը:

Եթե առիթ ունեք շփվելու տեղահանված անձի հետ, ապա փորձեք ընդունել նրանց ապրումները՝ լինի դա տխրություն, հիասթափություն, վախ թե զայրույթի պոռթկում, հիշեք, որ դրանք ձեզ չե’ն ուղղված: Խորհուրդներ մի՛ տվեք, դա կարող է զայրացնել բռնի տեղահանված անձին: Ոչ մի դեպքում անհիմն հույսեր մի՛ տվեք մարդուն, դա կարող է ավելի վնասել նրան: Մի՛ քննադատեք, մի՛ ասեք, թե «լավ կլիներ, եթե այսպես անեիր», «եթե այսպես վարվեիր, սա տեղի չէր ունենա», դա ավելի կցավեցնի բռնի տեղահանված անձին: Պարզապես լսեք և փորձեք հուզականորեն աջակցող լինել: Խոսելով իր ապրումների մասին, մարդն անցնում է իր վշտի ճանապարհը, փոքր-ինչ թեթևանում:

Եթե ունեք տեղեկատվություն, որն անհրաժեշտ է տվյալ անձին, փորձեք կիսվել նրա հետ, օրինակ՝ ուր կամ ինչպես դիմել այս կամ այն խնդրի դեպքում: Վստահ եղեք, որ ճշգրիտ և վստահելի աղբյուրով եք կիսվում՝ մինչ տեղեկատվություն տրամադրելը: Ոչ մի դեպքում մարդու փոխարեն որոշումներ մի՛ կայացրեք: Տրամադրեք տեղեկատվություն և թույլ տվեք, որ մարդն ինքը ընտրի, թե ինչպես է նախընտրում վարվել:

Հիշեք. որ տեղահանված անձին ժամանակ է հարկավոր, որպեսզի նա`

• հարմարվի նոր տարածքին և միջավայրին, մարդկանց և սովորություններին,

• ծանոթանա տրամադրվող աջակցության աղբյուրներին (առողջապահական, սոցիալ-հոգեբանական, նյութական և այլ),

• ինտեգրվի նոր վայրում, աշխատանք գտնի, կարողանա ապրուստի կայուն միջոցներ ունենալ,

• սոցիալականացվի, նոր մարդկանց ճանաչի, կապեր ձեռք բերի,

• հոգեբանորեն վերականգնվի՝ հաղթահարի իր սթրեսը, վախերը և ապաքինի իր տրավմաները,

• հաղթահարի իր վիշտը,

• կարողանա նոր նպատակներ ձևավորել և շարունակել ապրել:

Հեղինակ՝ հոգեբան Արևիկ Ավագյանց

Նկարում Բրունո Կատալանոյի ստեղծած՝ միգրացիայի թեմային առնչվող քանդակներից մեկն է: