Author: Admin

Մի քանի խոսք ինքնավստահության մասին

Եթե դասարանում երեխային չեն սիրում և մերժում են, նրա ծնողներին անհրաժեշտ է՝

— պատրաստ լինել համագործակցելու ուսուցիչների և հոգեբանի հետ;

— օրինազանցի հանդեպ վերաբերմունքի մեջ ցուցաբերել համբերություն և զսպվածություն;

— և ամենակարևորը՝ աջակցություն ցուցաբերել սեփական երեխային:

Հաճախ ոչ ճանաչված են դառնում այն երեխաները, ովքեր ունեն ինչ-որ ֆիզիկական թերություններ կամ առօրյա խնդիրներ, անինքնավստահ են: Հենց ծնողները կարող են օգնել երեխային՝ հաղթահարելու անլիարժեքության զգացումը, թերությունը վերածել առավելության: Սակայն ծնողները, հակառակը, հաճախ լինում են չափազանց քննադատող և անհամբեր սեփական երեխայի առանձնահատկությունների հանդեպ: Ցավոք սրտի, մենք չափազանց հաճախ մեր երեխաների արարքներին և բառերին տալիս ենք ինչ-որ գնահատական՝ երբեմն անգամ չնկատելով դա: Երեխան մեզ թվում է չափազանց ակտիվ, և մենք գանգատվելով ասում ենք ընկերուհուն. «Նա անհանգիստ է»: Այդ կերպ մենք կանխատեսում ենք նրա ապագան՝ ելնելով սեփական գնահատականից, և, շփվելով երեխայի հետ, սկսում ենք նրան դնել մեր բացասական կանխատեսումների շրջանակի մեջ: Եթե երեխան հանգիստ է և չի ձգտում շփվել շրջապատողների հետ, մենք անհանգստանում ենք, որ նրա համար դժվար կլինի ընկերներ ձեռք բերել, նա միայնակ կմնա: Երեխան ասում է մեր տրամադրությանը չհամապատասխանող որևէ բան, մենք կտրուկ ընդհատում ենք նրան. «Դու նորից հիմարություններ ես ասում»: Պիտակներ կպցնելով՝ մենք համոզում ենք երեխային, որ ինքը հենց այդպիսին է՝ անվստահ, անհանգիստ, հիմար: Երեխան սկզբում անգիտակցաբար, իսկ հետո գիտակցաբար սկսում է կառուցել սեփական վարքը՝ ելնելով մեծահասակների կողմից իրեն հասցեագրված դերերից:

Հանգիստ, ինքնավստահ ծնողները, ովքեր երեխայի կողմից չեն սպասում րոպեական բարձրագույն նվաճումներ, ըմբռնումով են մոտենում նրա հաջողություններին և անհաջողություններին․ հենց սա է երեխայի մոտ իր ուժերի վրա վստահ լինելու և ադեկվատ ինքնագնահատական ձևավորելու գրավականը:

Ինչպե՞ս օգնել սեփական երեխային դառնալ ինքնավստահ

Բարդ իրավիճակներում մի ձգտեք ամեն ինչ անել երեխայի փոխարեն, բայց և մենակ մի թողեք նրան: Առաջարկեք միասին հաղթահարել խնդիրը: Երբեմն բավական է ուղղակի լինել երեխայի կողքին, մինչ նա փորձում է անել ինչ-որ բան:

Ծնողական սերը երեխայի համար անտեսանելի մի բան է. եթե ծնողները երբեք չեն արտահայտում իրենց ջերմ զգացմունքները, ապա երեխան կարող է մտածել, որ իրեն չեն սիրում: Դա նրա մոտ ձևավորում է անօգնականության և անպաշտպանության զգացում, և, հետևաբար, նաև անինքնավստահություն: Այդ զգացումը հաղթահարելուն օգնում է ֆիզիկական կոնտակտը: Կարելի է ուղղակի շոյել երեխայի գլուխը, գրկել, նստեցնել ծնկներին: Դա երբեք ավելորդ չի լինի ոչ փոքրիկների, ոչ նախադպրոցականների և էլ ոչ կրտսեր դպրոցականների համար:

Այս ամբողջ ասվածն ամենևին էլ չի նշանակում, որ երեխային չպետք է քննադատել: Սակայն, նախատելով նրան, պետք է թույլ տալ, որ նա հասկանա, որ դուք քննադատում եք իր կոնկրետ արարքը, իսկ նրա հանդեպ ձեր վերաբերմունքը չի փոխվում: Կարելի է ասել երեխային. «Մենք քեզ միշտ սիրում ենք, ինչ էլ որ դու արած լինես, սակայն երբեմն մեզ համար դժվար է լինում քեզ վրա չբարկանալ»:

М. М. КРАВЦОВА – Дети изгои. Психологическая работа с проблемой

Մասնագետները խորհուրդ են տալիս հետևել մի շարք կանոնների վիշտը և կորուստը ապրելու, դրանից առողջ դուրս գալու և հրաժեշտ տալու համար: Իհարկե բոլորին դժվար է միևնույն խորհուրդը տալ, բայց կան ընդհանուր մոտեցումներ, որոնք օգնում են մեզանից յուրաքանչյուրին ավելի ամուր դուրս գալ կորուստների և վշտի փուլից:

1. Ընդունեք ձեր ապրումները

Պատրաստակամությամբ ընդունեք ձեր հարազատի մահվան ֆիզիկական և հուզական հետևանքները։ Ողբը այն գինն է, որը մարդը վճարում է սիրո դիմաց։ Այն ընդունելու համար կարող է շատ ժամանակ պահանջվի, բայց եղեք հաստատուն այն հաղթահարելու մեջ։

2. Արտահայտեք ձեր զգացմունքները

Մի թաքցրեք հուսահատությունը։ Լաց եղեք, եթե ուզում եք, ծիծաղեք, եթե կարող եք։ Մի անտեսեք ձեր հուզական պահանջմունքները։

3. Հետևեք ձեր առողջությանը

Հնարավորինս լավ սնվեք, քանի որ ձեր մարմինը վշտի հյուծիչ ապրումներից հետո ամրապնդման կարիք ունի։ Դեպրեսիան կարող է նվազել համապատասխան շարժունության դեպքում։

4. Հավասարակշռեք աշխատանքն ու հանգիստը

Անցեք բժշկական հետազոտություն և պատմեք բժշկին ձեր կորստի մասին։ Դուք առանց այն էլ բավականին տանջվել եք։ Էլ ավելի վնաս մի պատճառեք ձեզ և ձեր շրջապատին՝ անտեսելով ձեր առողջությունը։

5. Համբերատար եղեք ձեր նկատմամբ

Ձեր մտքին, մարմնին և հոգուն անհրաժեշտ են ժամանակ և ջանքեր՝ ապրած ողբերգությունից վերականգնվելու համար։

6. Կորստի ցավի մասին կիսվեք ձեր ընկերների հետ

Ընտրելով լռության ճանապարհը, դուք մերժում եք ընկերներին ձեզ լսելու և ձեր զգացմունքները կիսելու հնարավորությունից, և էլ ավելի մեկուսացման ու մենակության եք մատնում ձեզ։ Մի մոռացեք, որ ձեր մտերիմները ձեզ աջակցելու պահանջ ունեն, թույլ տվեք նրանց իրենց օգտակար զգալ:

7. Այցելեք վշտի մեջ գտնվող մարդկանց

Մյուսների համանման ապրումների մասին իմանալը կարող է հանգեցնել սեփական ապրումների նոր ընկալման, ինչպես նաև կապահովի նրանց աջակցությունն ու ընկերությունը ձեզ։

8. Կարելի է մխիթարություն գտնել հավատքի մեջ

Նույնիսկ եթե դուք վրդովվում եք, թե՝ «ինչպես կարող էր Աստված թույլ տալ նման բան», այնուամենայնիվ, ողբը հոգևոր փնտրտուք է։ Վշտի ապրումների ընթացքում հավատքը կարող է ձեզ հենարան լինել։

9. Օգնեք ուրիշներին

Ջանալով ուրիշներին օգնել՝ դուք սովորում եք ավելի լավ վերաբերվել նրանց, դեմքով շրջվելով դեպի իրականությանը, դառնում եք ավելի անկախ և, ապրելով ներկայով, հեռանում եք անցյալից։   

10. Այսօր արեք այն, ինչ անհրաժեշտ է, բայց հետաձգեք կարևոր որոշումները։

Սկսեք քչից՝ արեք ամենաօրյա առօրեական գործերը. սա կարող է վերականգնել ձեր վստահության զգացումը։ Սակայն զերծ մնացեք տունը վաճառելու կամ աշխատանքը փոխելու հրատապ որոշումներից։

11. Կյանքը նորից սկսելու որոշում ընդունեք

Մարդը մի գիշերում չի վերականգնվում։ Ամուր կառչեք հույսից և շարունակեք կյանքին նորից հարմարվելու փորձերը։

Հեղինակ՝ հոգեբան Լիլիթ Մուրադյան

Այս օրերին մեր հասարակությունը փորձում է դիմակայել ծանրագույն սթրեսային իրավիճակների՝ պատերազմական լարվածություն, կորուստներ, ծանր ֆիզիկական վնասվածքներ ստացած հայրենակիցներ, բռնի տեղահանում:

Ի տարբերություն ընտրողական միգրացիայի, բռնի տեղահանման դեպքում անձն ինքը չի ցանկացել լքել իր տունը և միջավայրը, նա ստիպված է դիմում այդ քայլին, ծայրահեղ անհրաժեշտությունից ելնելով՝ պահպանելու համար իր ու ընտանիքի անդամների կյանքը և ֆիզիկական անվտանգությունը:

• Սա կարող է բերել տագնապի, անհանգստության, ուժեղ վախի, հուսահատության և վերահսկողության զգացման կորստի: Ավելորդ եմ համարում նշել այն բոլոր հուզական, իմացական, ֆիզիկական, վարքային ախտանշանների բազմությունը, որոնք կարող է ունենալ բռնի տեղահանված անձը: Եթե անձն ականատես է եղել պայթյունների, կրակահերթի, հրետանային զենքերից հասցված գործողությունների, ապա սուր սթրեսային ռեակցիաներ ունենալու հավանականությունն ավելի մեծ է:

• Եթե իր սեփական կամքով մի վայրից մյուսը տեղափոխվող մարդը քիչ թե շատ գիտի կամ պատկերացում ունի այն մասին, թե ուր է գնում, որտեղ է գիշերելու, ինչով է ապագայում զբաղվելու, ապա այս առումով, փոխաբերաբար ասած՝ բռնի տեղահանման ենթարկված անձն ունի 2 բան՝ ճամպրուկ և անորոշության զգացում:

• Հարկավոր է հիշել, որ բռնի տեղահանված անձը վիշտ ապրող մարդ է, անգամ եթե հարազատ անձ չի կորցրել: Մարդու կողմից տարիներ շարունակ աշխատանքի միջոցով ստեղծած նյութական բարիքները, հողը, այգին, տունը կորցնելը իր հոգեկան աշխարհի կողմից նույնպես ընկալվում են որպես էական կորուստ, ինչին ի պատասխան հոգեկանում սկսվում է վշտի գործընթացը՝ իրեն բնորոշ փուլերով: Մարդը կարող է սկզբում մերժել տեղի ունեցածը, ապա մտածել, թե կարող էր ինչ-որ բան փոխել և չարեց, ապա մեղքի զգացում ունենալ, բարկանալ, տխրել և գուցե ինչ-որ մի օր հասնել ընդունման: Փախստականի կարգավիճակում հայտնված անձանց ամենատարբեր ապրումները պետք է հասկանալ և համբերատար գտնվել:

Պատկերացնու՞մ եք, մեկ օրում մարդը պարզում է, որ ստիպված է անհապաղ լքել իր տունը, այլապես իր և իր ընտանիքի կյանքը սպառնալիքի տակ են դրված:

Հատկապես դժվար հոգեվիճակում կարող են լինել այն անձիք, ովքեր մենակ են և չունեն որևէ հարազատի կամ մտերիմի աջակցությունը:

Եթե առիթ ունեք շփվելու տեղահանված անձի հետ, ապա փորձեք ընդունել նրանց ապրումները՝ լինի դա տխրություն, հիասթափություն, վախ թե զայրույթի պոռթկում, հիշեք, որ դրանք ձեզ չե’ն ուղղված: Խորհուրդներ մի՛ տվեք, դա կարող է զայրացնել բռնի տեղահանված անձին: Ոչ մի դեպքում անհիմն հույսեր մի՛ տվեք մարդուն, դա կարող է ավելի վնասել նրան: Մի՛ քննադատեք, մի՛ ասեք, թե «լավ կլիներ, եթե այսպես անեիր», «եթե այսպես վարվեիր, սա տեղի չէր ունենա», դա ավելի կցավեցնի բռնի տեղահանված անձին: Պարզապես լսեք և փորձեք հուզականորեն աջակցող լինել: Խոսելով իր ապրումների մասին, մարդն անցնում է իր վշտի ճանապարհը, փոքր-ինչ թեթևանում:

Եթե ունեք տեղեկատվություն, որն անհրաժեշտ է տվյալ անձին, փորձեք կիսվել նրա հետ, օրինակ՝ ուր կամ ինչպես դիմել այս կամ այն խնդրի դեպքում: Վստահ եղեք, որ ճշգրիտ և վստահելի աղբյուրով եք կիսվում՝ մինչ տեղեկատվություն տրամադրելը: Ոչ մի դեպքում մարդու փոխարեն որոշումներ մի՛ կայացրեք: Տրամադրեք տեղեկատվություն և թույլ տվեք, որ մարդն ինքը ընտրի, թե ինչպես է նախընտրում վարվել:

Հիշեք. որ տեղահանված անձին ժամանակ է հարկավոր, որպեսզի նա`

• հարմարվի նոր տարածքին և միջավայրին, մարդկանց և սովորություններին,

• ծանոթանա տրամադրվող աջակցության աղբյուրներին (առողջապահական, սոցիալ-հոգեբանական, նյութական և այլ),

• ինտեգրվի նոր վայրում, աշխատանք գտնի, կարողանա ապրուստի կայուն միջոցներ ունենալ,

• սոցիալականացվի, նոր մարդկանց ճանաչի, կապեր ձեռք բերի,

• հոգեբանորեն վերականգնվի՝ հաղթահարի իր սթրեսը, վախերը և ապաքինի իր տրավմաները,

• հաղթահարի իր վիշտը,

• կարողանա նոր նպատակներ ձևավորել և շարունակել ապրել:

Հեղինակ՝ հոգեբան Արևիկ Ավագյանց

Նկարում Բրունո Կատալանոյի ստեղծած՝ միգրացիայի թեմային առնչվող քանդակներից մեկն է:

Այս օրերին, երբ մենք և մեր հայրենակիցներն առերեսվում ենք ծանրագույն իրավիճակների, ապրումների. տագնապ, անորոշություն, վախեր, անզորություն, հուսահատություն, մեղքի զգացում և այլն, հոգեկան առողջությունը առավել քան կարևոր է:

Նման շրջաններում չափազանց կարևոր է պահպանել ներքին կայունությունն ու տոկունությունը, նկատել և ադեկվատ գնահատել սեփական ուժերն ու կարողությունները, գրագետ բաշխել սեփական ռեսուրսները, որպեսզի կարողանանք օգնել, աջակցել ոչ միայն մեզ, այլև մեր հայրենակիցներին:

Արագընթաց հուզական այրումից և հյուծվելուց խուսափելու համար հետևեք մի քանի կանոնների.

1. Հոգեհիգիենա

Այս օրերին մտնում ենք սոցիալական ցանցեր տեղեկություն ստանալու նպատակով, արդյունքում կարդում ենք տասնյակ մարդկանց գրառումներ, տեսանկյուններ, «հուզական պոռթկումներ»: Դրանց գումարվում են ոչ հուսալի աղբյուրները, հակասական ինֆորմացիան… 

Արդյունքում է՛լ ավելի ենք շփոթվում, հյուծվում և տագնապում:

• Հստակ որոշեք՝ որ լրատվական աղբյուրներին և մարդկանց ենք վստահում և հետևեք միայն այդ ինֆորմացիայի աղբյուրներին: 
• Որոշեք օրվա ժամ/ժամեր, թե երբ եք ծանոթանալու նորություններին:
• Սահմանափակեք սոց. ցանցերում գտնվելու ժամանակը: 

2. Ֆիզիկական ակտիվություն

Եղեք ակտիվ, մարմնին և հոգեկանին շարժում է անհրաժեշտ (օրվա ընթացքում առնվազն 30 րոպե):

• Հաճախ և շատ քայլեք:
• Շարունակեք զբաղվել սպորտով, եթե զբաղվում էիք:

3. «Ջուրը կյանք է»

Ծարավի զգացումը հուշում է, որ մեր օրգանիզմը ջրազրկված է: Ջրազրկումը հանգեցնում է գլխուղեղի աշխատանքի վատթարացմանը, բարձրանում է սթրեսի աստիճանը:

• Մի սպասեք ծարավելուն, օրվա ընթացքում հաճախ ընդունեք հեղուկ,լավագույնը՝ ջուր:

4. Քունը

Քնի կարևորությունն ակնհայտ է: Սթրեսի արդյունքում՝ տուժում են մեր ինտելեկտուալ, հուզական, ֆիզիոլոգիական, վարքային կողմերը, իսկ քնի ընթացքում մենք վերականգնվում ենք:

5. Սնունդ

Այս կետը ևս մի անտեսեք:

Հեղինակ՝ հոգեբան Գոհար Խաչատրյան

Ի՞նչ պետք է իմանալ:

Ստեղծված արտակարգ իրավիճակը անխուսափելիորեն ազդում է նաև երեխաների վրա և ցավոք, որոշ դեպքերում կտրուկ փոխում իրենց կյանքի ընթացքը:

• Պատրաստ եղեք, որ նախադպրոցական տարիքի երեխան հաճախ կարող է հարցնել, թե ուր է մահացած անձը, քանի որ նրանք չեն հասկանում կորստի անդառնալիությունը: Պատասխանեք նրանց ըստ հարցերի հաճախականության և տվեք պարզ, հասկանալի պատասխաններ: Դա կարող է օգնել հասկանալ տեղի ունեցածը:

• 6-7տ-ից բարձր երեխաների մեծ մահը հասկանում է, թե ինչ է մահը: Սակայն հարազատ կորցնելը և վիշտ ապրելն այլ բան է և հաճախ շփոթեցնող է երեխաների համար: Որպես ծնող, դուք չեք կարող կանխարգելել ցավ զգալը, սակայն կարող եք օգնել երեխային զգալ ապահով: Թույլ տալով և խրախուսելով արտահայտել իրենց ապրումները, դուք կօգնեք երեխային զարգացնել հաղթահարման մեխանիզմներ, որոնք կծառայեն իրեն նաև ապագայում:

• Որպես ծնող կարևոր է իմանալ, որ երեխաները սգում են այլ կերպ, քան մեծահասակները: Հարազատ մեկի կորստի լուրն իմանալուց հետո երեխան կարող է ուժեղ լաց լինելուց մի քանի րոպե հետո անցնել խաղի, և սա բնավ չի նշանակում, թե նա չի սիրում այդ մարդուն: Սա պարզապես պաշտպանական մեխանիզմ է, որը երեխային թույլ է տալիս չսպառվել:

• Երեխան կարող է տխուր, անհանգիստ անգամ մեղավոր կամ ջղային զգալ այն մարդու հանդեպ, ով մահացել է:  Շատ փոքր երեխաներն անգամ կարող են հետընթաց ունենալ՝ գիշերամիզություն, թոթովախոսություն և այլն:

• Դեռահասներին բնորոշ է վերահսկողությունից դուրս զգալը իրեն համար էական կորուստ և վիշտ ապրելիս: Այդ զգացումը կարող է ճնշել կամ վախեցնել նրանց: Իմացեք, որ դեռահասը կարող է չցանկանալ զրուցել և փոխել իր ապրումներից, փոխարենը՝ կարող է ներփակվել իր մեջ: Օգնեք դեռահասին գտնելու վիշտն ապրելու իրեն հարմար, սակայն առողջ ձևեր:

• Երեխային կարող է հանգստացնել մեծահասակի խոսքը, բացատրությունները, սակայն անպայման հաշվի առեք երեխայի տարիքը՝ նրան տեղեկատվություն տրամադրելուց առաջ: Տվեք նրան այնպիսի տեղեկություն, որը նա ի վիճակի է հասկանալ:

Ինչպե՞ս օգնել երեխային

• Ուղիղ խոսեք: Մի օգտագործեք փոխաբերություններ: Այնպիսի արտահայտություն, ինչպիսին է՝ «նա գնացել է քնելու» շատ վախեցնող կարող է լինել երեխայի համար: Բացի նրանից, որ երեխան կարող է վախեր ձևավորել քնելու հետ կապված, նման փոխաբերությունները հետ են պահում երեխային հաղթահարման առողջ ձևեր զարգացնելուց:
  
• Եթե երեխան ինքը ցանկանում է հուղարկավորության արարողությանը մասնակցել, ապա կարող եք պատրաստել նրան՝ խոսելով այն մասին, թե ինչ է ինքն այնտեղ տեսնելու: Երբեք մի ստիպեք երեխային մասնակցելու հուղարկավորության արարողությանը: Երեխան պետք է իմանա, որ այնտեղ որոշ մարդիկ կարող են բարձր ձայնով լաց լինել: Որպես ծնող իմացեք, որ որքան էլ պատրաստեք երեխային, նա կարող է հույզերի անսպասելի դրսևորումներ ունենալ և իրեն ձեր սպասածի պես չպահել. դա նորմալ է:

• Եթե դուք կրոնական համոզմունքներ ունեք, ապա հետմահու կյանքի քննարկումը կարող է օգտակար և հանգստացնող դեր ունենալ երեխայի համար, իսկ եթե կրոնական չեք, ապա կարող եք մխիթարել ձեր երեխային այն գաղափարով, որ մարդը շարունակում է ապրել ուրիշների սրտերում և մտքերում: Կարող եք երեխայի հետ միասին կորցրած մարդու անունով բույս կամ առ տնկել:

• Խրախուսեք երեխային, որ արտահայտի իր ապրումները: Կարող եք միասին նկարել, երգել, իրական կամ թվային ֆոտո-ալբոմները թերթել, պատմություններ հիշել և պատմել, գրանցամատյան պատրաստել:

• Բնականոն կյանքի շարունակումը կարևոր է երեխայի համար: Այդպես դուք նաև փոխանցում եք երեխային այն գաղափարը, որ կյանքը շարունակվում է: Եթե դուք ի վիճակի չեք անել դա, դիմեք ընկերներին կամ հարազատներին:

• Մի՛ անտեսեք ձեր սեփական վիշտը: Ծնողի համար դժվար կարող է լինել աջակցել երեխային, եթե հենց ինքն է վիշտ ապրում: Եթե ծնողը ծանր վիշտ է ապրում, որպես կանոն, երեխան ավելի դժվար է անցնում վշտի միջով: Այդ պատճառով մի՛ խուսափեք դիմել այլ անձանց աջակցությանը՝ հոգեբանի մասնագիտական աջակցություն, ընկերներ, մտերիմներ: Ուշադիր եղեք երեխայի տևական ժամանակ չդադարող բացասական ապրումներին և վարքին: Անհրաժեշտության դեպքում դիմեք մասնագիտական աջակցության: 

Աղբյուրներ՝

https://psychcentral.com/lib/children-and-grief#grief-by-age

https://childmind.org/article/helping-children-deal-grief/

Մեզնից շատերն ունեն վարքի կրկնվող և սիրված սցենարներ: Դա բացատրվում է նրանով, որ մենք բոլորս, ապրելով և աշխատելով հասարակության մեջ, ստիպված ենք հետևել էթիկայի որոշակի կանոնների: Երեխան կարող է մոտենալ մորն ու ասել. «Մամ, գրկիր ինձ, նեղացրել են» կամ «Դե ասա` ապրես. չէ՞ որ ես լավ եմ արտասանել բանաստեղծությունը»: Մեծահասակների համար այդպիսի վարքն անհեթեթ է, սակայն երեխայի ենթագիտակցությունն ինքնաարտահայտման կարիք ունի և յուրահատուկ «սցենարների» օգնությամբ ազդանշններ է ուղարկում: Ելնելով այն բանից, որ դրանք կրկնվում են բավականին հաճախ, կարող ենք հասկանալ, թե ինչպիսի մոտիվացիոն հոգեբանական գործոնների և ազդանշանների կարիք ունի թեկնածուն: Դիտարկենք սցենարների մի քանի տիպիկ օրինակներ և թե ինչպես կարելի է դրանք մեկնաբանել և ինչպես վերաբերվել մարդուն, եթե ուզում ենք նրան դրդել մեզ հետ համագործակցության:

«Ոչ մի բանի համար ժամանակը չի բավականացնում / Այնքան ծանրաբեռնված է աշխատանքս / Ամբողջ գործը ես պետք է անեմ» .

Սա ամենատարածված սցենարներից մեկն է: Որոշ դեպքերում մարդն իսկապես չի կարողանում կառավարել իր ժամանակը, որի պատճառով ծանրաբեռնված է, իսկ այլ դեպքերում նրա ծանրաբեռնվածությունը միանգամայն նորմալ է, և նա հիանալի գլուխ է հանում իրեն վստահված աշխատանքի ծավալից: Իրականում, սակայն, դա առանձնահատուկ նշանակություն չունի:

Այդպիսի իրավիճակներում ուղարկվող հիմնական ազդանշանն է. «Ես իսկապես կարևոր եմ, ես իսկապես օգտակար եմ, առանց ինձ անհնար է դա անել»: Սա վկայում է այն մասին, որ այսպիսի մարդուն չի բավականացնում սեփական նշանակալիության ճանաչումը:

Առավել նախընտրելի ռեակցիան այդ նշանակալիությունը հաստատելն է, պարբերաբար գովելը և նրա արածի վերաբերյալ ձեր գնահատականը տալը: Պետք է ընդունել, որ այդ մարդու կարծիքից և գործողություններից իսկապես շատ բան է կախված: Շատ հաճախ այդպիսի սցենարը դառնում է կրկնվող այնպիսի իրավիճակներում, երբ աշխատակիցը չի ստանում կարիերայի աճի հնարավորություն, կամ երբ աշխատանքն ինքն իրենով չի տալիս մարդուն անհրաժեշտ ճանաչումը: Այդ դեպքում դա կարող է և պետք է փոխհատուցվի ղեկավարի կողմից: Այս սցենարն ինքնին վտանգավոր չէ, չի կարելի բացասական համարել, այն օգնում է շտկել աշխատակցի մոտիվացիայի հանդեպ մոտեցումը:

Սխալ և անարդյունավետ արձագանք`

— Ժամանակի կառավարման վերաբերյալ խորհուրդներ, հատկապես օրվա սխալ պլանավորման վերաբերյալ կշտամբանքներ (դա կարելի է և պետք է անել, սակայն ոչ սցենարի դրսևորման պահին):

— Թեմայի քննարկումից հրաժարվելը` վկայակոչելով սեփական զբաղվածությունը:

— «Մրցակցություն» տարրի օգտագործումը:

«Միևնույն է ինձ չի հաջողվի անել դա / Նախապես ներողություն եմ խնդրում…»

Այս սցենարը պետք է քննարկել միայն այն դեպքում, եթե կրկնվում է, իսկ եթե մարդն այդպես է վարվում միայն կոնկրետ դեպքերում, ապա չարժե որևէ եզրակացություն անել: Այս սցենարի կրկնությունը շատ նման է նախորդին, զուրկ է ագրեսիայից և արտահայտվում է ցածր ինքնագնահատականի (միգուցե միայն մեկ ոլորտում) պարագայում: Մարդը նախապես ապահովագրում է իրեն, եթե գլուխ չհանի իրեն վստահված աշխատանքից:

Լավագույն տարբերակն է` հասկացնել զրուցակցին, որ նա իսկապես կարողանում է կանխատեսել իրավիճակը, և դուք ընդունում եք նրա զգուշավորությունը, սակայն առաջարկել նրան այնուամենայնիվ փորձել` հավատացնելով, որ ոչ մի սարսափելի բան տեղի չի ունենա, անգամ այն դեպքում, եթե նրա մոտ ոչինչ չստացվի: Պետք է պարզել, թե հատկապես ինչն է նրան շփոթեցրել, և փորձել աստիճանաբար նրան դրական նախատրամադրվածություն ներշնչել: Հետագայում անհրաժեշտ է բարձրացնել աշխատակցի որակավորումն այդ ոլորտում, ինչպես նաև նրա ինքնագնահատականն ու հավատը սեփական ուժերի հանդեպ:

Սխալ արձագանք`

— Անտեսել նախազգուշացումը` ասելով, որ ամեն ինչ կստացվի:

— Մեղադրել մարդուն, որ նա չի կարողանում գոնե որևէ բան անել:

— Առաջարկել, որպեսզի նա հրաժարվի ինչ-որ բան նախաձեռնելու փորձից:

«Արագ, արագ…»

Այս սցենարը հաճախ դրսևորվում է ոչ միայն հաղորդակցման ընթացքում, այլև այն աշխատակցի գործողություններում, ով ցանկանում է ավելի ու ավելի արագացնել կյանքի տեմպը: Հաճախ այս պահվածքն ուղեկցվում է արգելակվածությամբ և շտապողականությամբ:

Ամենաճիշտ արձագանքն այդ մարդու համար սովորական տեմպով շփվելն է: Լավ կլինի փորձել հասկանալ, թե ի՞նչ խնդիրներից է մարդն ուզում խուսափել իր այս պահվածքով և ի՞նչ կկատարվի, եթե նվազի նրա գործունեության ինտենսիվությունը: Սովորաբար վարքի այս ձևն օգտագործվում է որոշ բարդույթները, վախերը, ապագայի հարցում թերահավատությունը քողարկելու նպատակով:

«Ամեն բան կորած է / Ոչ ոք ինձ չի հասկանում»

Այս սցենարը վկայում է այն մասին, որ մարդը կարեկցանքի, ապրումակցման, հասկացված լինելու մեծ պահանջ ունի: Ճիշտ արձագանք կտաք, եթե հաստատեք, որ հասկանում եք, թե նա ինչ է զգում և ընդհանուր առմամբ համաձայն եք, որ կյանքում իսկապես հաճախ ենք չհասկացված լինում: Կարող եք սեփական փորձից օրինակներ բերել, սակայն առանց համեմատելու: Պետք է աստիճանաբար մարդու ուշադրությունը շեղել այդ թեմայից` խոսակցությունն ուղղել դեպի բարդ իրավիճակից դուրս գալու արդյունավետ ուղիների կամ այլ առարկայի կողմ: Խնդրից կառչելը կարող է հանգեցնել խոսակցի ոչ ադեկվատ արձագանքին կամ դեպրեսիվ վիճակին: Կարևոր հարցը, որի մասին պետք է մտածի ղեկավարն այն է, թե արդյոք աշխատակցի այդ տրամադրվածությունը ժամանակավո՞ր է, թե՞ մշտական: Եթե այն ժամանակավոր է, ապա կարող ենք սովորականից ավելի շատ ապրումակցել և ցույց տալ, որ հասկանում ենք նրան, իսկ եթե շարունակական է, ուրեմն վկայում է նրա կյանքում բազմաթիվ լուրջ բարդույթների ու խնդիրների առկայության մասին: Այդպիսի իրավիճակում կարևոր է հասկանալ` ինչպե՞ս են այդ խնդիրներն անդրադառնում նրա աշխատանքի վրա և արդյո՞ք ղեկավարը պատրաստ է անընդհատ աջակցել ու ընդառաջել նրան:

Սխալ արձագանք

— Պնդել, որ խոսակցի բոլոր խնդիրներն իրենցից բան չեն ներկայացնում, չարժե ուշադրություն դարձնել դրանց վրա, դրանք շատ հեշտ լուծելի են:

— Մեղադրել խոսակցին:

— Օգտագործել մրցակցության տարրը:

Սրանք մի քանի սցենարներ էին, որոնք արտահայտվում են մարդկանց շփման մեջ, ինչպես գործնական ոլորտում, այնպես էլ անձնական շփման ժամանակ: Կարևոր է հասկանալ, որ մեծ մասամբ մեր վարքի դրդապատճառները մեր ենթագիտակցականում են թաքնված: Նրանք մեզ հնարավորություն են տալիս քաղաքավարության պատվարից այն կողմ նայել և հասկանալ մարդու թաքնված պահանջմունքներն ու թույլ կողմերը: Պետք է հաշվի առնել դրանք, որպեսզի կարողանաք ճիշտ հիմք դնել հարաբերությունների համար և արդյունավետ մոտիվացնել:

Հիմնական գաղափարն այն է, որ եթե մարդը ենթագիտակցական մակարդակում ձեզնից խնդրում է իրեն անհրաժեշտ դրական բարոյական խթան տալ, ապա անպայման պետք է տալ: Դա կօգնի բարեհաջող ներգործել նրա վրա և մոտիվացնել:

ИВАНОВА  С.В. – Мотивация на  100%

Արտակարգ իրավիճակներն իրենց բնույթով տարբերվում են առօրեական կյանքից և այդ առումով ուժեղ բացասական սթրեսի աղբյուր կարող են հանդիսանալ ինչպես մեծահասակների, այնպես էլ երեխաների համար: Երեխաները հատկապես խոցելի են նմանատիպ իրավիճակներում, քանի որ հաճախ չեն կարողանում խոսքերով արտահայտել այն, ինչ զգում են: Այդ պատճառով կարևոր է վստահելի մեծահասակի ներկայությունը և երեխային հուզական աջակցության ցուցաբերումը:

• Երեխաների ռեակցիաներն արտակարգ իրավիճակին կարող են լինել շատ տարբեր՝ սկսած ներփակվածությունից, հույզերի քարացումից մինչև գերհուզականություն, վախ, ագրեսիվ պահվածք, հակասոցիալական պահվածք, մղձավանջներ, սննդային վարքի շեղումներ, գիշերամիզություն, ուշադրության և կենտրոնացման հետ դժվարություններ և այլն: Երեխան կարող է դրսևորել իրեն ոչ բնորոշ պահվածք արտակարգ իրավիճակում: Կարևոր է ծնող-երեխա վստահելի փոխհարաբերությունների պահպանումը:

• Մի երեխայի դեպքում սթրեսային ռեակցիան կարող է դրսևորվել անմիջապես, իսկ մեկ այլ երեխայի մոտ՝ ավելի ուշ փուլերում, երբ արտակարգ իրավիճակն արդեն ավարտված է:

• Այն, թե երեխան ինչպես է արձագանքում արտակարգ իրավիճակին, կախված է ինչպես իր տարիքից, զարգացման մակարդակից, նրա ունեցած նախկին փորձից և պատկերացումներից, նրանից, թե արդյո՞ք երեխան կամ նրա ընտանիքի անդամն ստացել են ֆիզիկական վնասվածք, թե ոչ:

• Մինչև 6 տարեկան երեխաների ռեակցիաները մեծամասամբ պայմանավորված են ծնողների հուզական վիճակով և վարքով, քանի որ իրենք խորությամբ չեն հասկանում, թե ինչ է կատարվում: Եթե ծնողը կարողանում է պահպանել հանդարտություն և կայուն հուզական կապ երեխայի հետ, դա դրական կանդրադառնա այդ տարիքի երեխայի վրա:

• 7-12 տարեկան երեխաներին աջակցելու կարևոր կողմերից է տարիքին համապատասխան տեղեկատվություն տրամադրելը, քանի որ նրանք արդեն կարիք ունեն հասկանալու, թե ինչ է տեղի ունենում: Եթե երեխան դրսևորում է վախ, անհանգստություն, շփոթվածություն և մի շարք այլ բացասական ապրումներ կամ իրեն ոչ բնորոշ պահվածք, կարող եք խրախուսել երեխային խոսել իր հույզերի և ապրումների մասին:

• 13-ից բարձր տարիքի երեխաներն ավելի շատ են հասկանում, թե ինչ է կատարվում արտակարգ իրավիճակում: Այնուամենայնիվ տեղեկատվական հիգիենայի պահպանումը դեռահասների դեպքում ևս կարևոր է, որպեսզի է՛լ ավելի չսրվի տարիքին բնորոշ տագնապայնությունը: Նրանք ցանկանում են օգնել մեծահասակներին, օրինակ՝ կամավորություն անել տարբեր կազմակերպություններում, իրենց աջակցությունը ցուցաբերել ընտանիքին կամ հասարակությանը: Մի՛ խոչընդոտեք պիտանի զգալու նրանց կարիքի իրացմանը, պարզապես առաջնորդեք և ուղղորդեք դեռահասին, թե ինչպես իր համար անվտանգ կերպով օգնի: Դեռահասի հույզերի առջև եղեք բաց և աջակցող:

• Բոլոր տարիքի երեխաների դեպքում կարևոր է նրանց առօրյայի հնարավորս շարունակումը: Երեխան կարիք ունի խաղալու, նկարելու, երգելու անգամ արտակարգ իրավիճակում: Այդ ամենն ապաքինող դեր կարող է ունենալ: Նկարելով նա կարող է պատկերել իր վախերը, իսկ երգելու միջոցով երեխայի մոտ հույս և լավատեսություն կարող է ծնվել: Սյուժետադերային խաղերում երեխան հաճախ արտապատկերում է ընթացող արտակարգ իրավիճակը և ապաքինման ճանապարհը սկսում անցնել: Մի՛ վախեցեք երեխայի նմանատիպ խաղերից:

• Հնարավորինս նպաստեք, որ երեխան շարունակի իր ուսումնական գործունեությունն արտակարգ իրավիճակի ընթացքում կամ դրանից հետո:

• Լսեք երեխաներին և հնարավորություն տվեք ձեզ հարցեր տալու, եթե կարիքն ունենան:

• Հատուկ կարիքներով, հատկապես՝ տեղաշարժման դժվարություններով կամ շնչառական սարքերից հաճախ օգտվող երեխաներն առավել սուր սթրեսային ռեակցիաներ կարող են ունենալ արտակարգ իրավիճակում: Նրանք կարող են կարիք ունենալ ավելի շատ զրույցների, ավելի շատ գրկախառնությունների կամ բացատրությունների:

Նյութը ներկայացրեց «Երկուսով» հոգեբանական մասնագիտացված կենտրոնի հոգեբան Արևիկ Ավագյանցը։

Ե´վ խոսքը, և´ տեսողական կապը, և´ կայուն ուշադրությունն օգնում են արդյունավետ հաղորդակցվել, բայց մեզնից յուրաքանչյուրն այդ միջոցներից օգտվում է յուրովի: Յուրաքանչյուրն ունի իր մոտեցումը, իր խոսելու, լսելու և նայելու ոճը:

Լսելու ոճի մեջ արտահայտվում է մեր անձը, բնավորությունը, հետաքրքրությունները, ձգտումները, դիրքորոշումները, սեռը և տարիքը: Իհարկե, շատ բան կախված է իրավիճակից, օրինակ շփումն աշխատավայրում և տանը տարբեր է, վերջինիս դեպքում մենք չենք շտապում և կարող ենք հանգստանալ: Իրականում լսելու ունակությունը ճկունություն է պահանջում զրուցակցի ոճին համապատասխան ոճ ընտրելու և տվյալ իրավիճակին համապատասխանեցնելու համար: Բժիշկներն ու հոգեբանները  կարծում են, որ բանավոր շփման մեջ պատասխանների 80%-ը կարող է նշանակել լսողի խոսքի և վարքի հետևյալ ռեակցիաները` գնահատում, հրահրում, աջակցություն, ճշգրտում և ըմբռնում: Մնացած 20%-ը կարող են լինել պատասխաններ, որոնք կարևոր չեն շփման համար: Ամենատարածվածը գնահատող վերաբերմունք արտահայտող պատասխաններն են, իսկ ամենաքիչ տարածվածները` հրահրող, աջակցող և ճշգրտող պատասխանները: Հասկանալը փաստող պատսախաններ շատ հազվադեպ են հանդիպում:

Ինչի՞ մասին են մտածում այն մարդիկ ովքեր մեզ լսում են: Ի՞նչ են նրանք լսում, երբ լսում են մեզ: Ծայրահեղական զրուցակիցն  արտահայտությունների մասին դատում է հետևյալ կերպ` «սա ճիշտ է, սա սխալ է» կամ «սա լավ է, սա վատ է»: Մտածող կամ տրամաբանող մարդը մտածում է մոտավորապես այսպես` «դուք այդպես եք ասում, որ ես ինձ մեղավոր զգամ» կամ «հիմա ինձ համար հասկանալի է, թե ինչու եք դուք դա ասում»: Կարեկցող զրուցակիցը շատ արագ համաձայնում է` թույլ տալով մոտավորապես նմանատիպ արտահայտություններ` «դուք ամբողջովին ճիշտ եք» կամ «ես ձեզ կարեկցում եմ»: Վերլուծող մարդը, հակառակը, հակված է հարցեր տալու` «ե՞րբ» կամ կարող է ասել` «բերեք ինձ մի կոնկրետ օրինակ»: Նմանատիպ արձագանքներն անվանում են շփման խոչընդոտներ: Հենց արձագանքող լսողը կարող է ակտիվ օգտագործել լռությունը, ռեֆլեքսիվ և էմպաթիկ արձագանքները:

Ինչպե՞ս եք դուք լսում: Ինչպե՞ս եք պատասխանում, ինչպե՞ս եք արձագանքում: Հարցրեք ձեր ընկերներին: Նրանց գնահատականը կարող է ձեզ համար անակնկալ լինել:

Լսելու ոճը որոշվում է նաև մարդու զբաղեցրած դիրքով: Հաճախ ավելի ուշադիր լսում են նրանց, ովքեր ավելի բարձր պաշտոններ են զբաղեցնում, հատկապես այն դեպքերում, երբ ցանկանում են դրանից որևէ օգուտ ստանալ: Մյուս կողմից էլ այն մարդիկ, ովքեր ավելի մեծ պաշտոններ են զբաղեցնում, ավելի անուշադիր են: Տարբեր պաշտոններ կամ դիրքեր գրավող մարդկանց զրույցում բարձր պաշտոն ունեցող մարդիկ երբեմն ավելի հաճախ են ընդհատում զրուցակցին, քան դիմացինը:

Ինչի՞ մասին է վկայում ձեր փորձը: Դուք այնպիսի տպավորություն եք ունենում՝ կարծես այն մարդիկ, ովքեր համեմատաբար բարձր պաշտոններ են զբաղեցնում, իրականում լսում են: Թե՞ նրանք պարզապես քաղաքավարությունից դրդված են լսում: Իսկ հիմա ուղղակի պատասխանեք ինքներդ ձեզ` լսում եմ ես արդյոք այն մարդկանց, ովքեր ինձնից ցածր դիրք են զբաղեցնում: Լսո՞ւմ եմ ես նրանց մինչև վերջ, թե՞ հաճախ եմ ընդհատում: Լսելու ոճը որոշվում է նաև նրանով, թե ով է մեր զրուցակիցը` տղամարդ, թե կին: Երբ խոսում են երկու տղամարդ կամ երկու կին, միմյանց գրեթե միևնույն հաճախականությամբ են ընդհատում, բայց երբ զրուցում են տղամարդն ու կինը, ապա տղամարդը ընդհատում է կնոջը երկու անգամ ավելի շատ: Ենթադրվում է, որ տղամարդիկ ավելի հաճախ կենտրոնանում են զրույցի բովանդակության վրա, մինչդեռ կանայք ուշադրություն են դարձնում հենց զրույցի ընթացքին: Տղամարդիկ սովորաբար ուշադիր լսում են 10-15 վայրկյան, այնուհետև տղամարդը սկսում է լսել ինքն իրեն և փնտրել, թե ինչ կարելի է ավելացնել զրույցին: Հոգեբանները կարծում են, որ ինքն իրեն լսելը միայն տղամարդկանց բնորոշ սովորություն է, որն ամրապնդվում է մարզանքների միջոցով, խոսակցության հստակեցման  և որոշումներ կայացնելու հմտության ձեռքբերման հետ միասին։ Այդ պատճառով էլ տղամարդը դադարում է լսել և կենտրոնանում է խոսակցությունը դադարեցնելու միջոց գտնելու վրա: Արդյունքում տղամարդիկ հակված են շատ արագ պատասխաններ տալու: Նրանք չեն լսում զրուցակցին մինչև վերջ և հարցեր չեն տալիս, որպեսզի ավելի շատ ինֆորմացիա ունենան նախքան եզրակացություններ անելը: Տղամարդիկ հակված են խոսակցության մեջ սխալներ գտնելուն:

Կինը, լսելով զրուցակցին, ավելի շատ տեսնում է նրան որպես անձ, հասկանում է նրա զգացմունքները: Կանայք ավելի հազվադեպ են ընդհատում խոսակցին, իսկ եթե ընդհատում են իրենց, ապա նրանք հետո շարունակում են խոսել այն բանից, ինչի վրա կանգ էին առել։

Դա բոլորովին էլ չի նշանակում, որ բոլոր տղամարդիկ չեն կարող լսել և ընկալել դիմացինին, և որ բոլոր կանայք կարող են լսել ու հասկանալ: Դա բոլորովին էլ այդպես չէ: Տղամարդիկ և կանայք հասարակության մեջ կարող են տարբեր դիրքեր զբաղեցնել և դերեր ստանձնել, սակայն նրանց երկուսին էլ կարող է բնորոշ լինել վերը թվարկված լսելու ոճերից ցանկացածը: Այն մասնագետները, ովքեր աշխատում են մարդկանց հետ, օրինակ` հոգեբանները, մանկավարժները, դաստիարակները, հաճախ  ունենում են բոլոր այն հատկությունները,  որոնք հատուկ են և´ կանանց, և´ տղամարդկանց:

Հիմա քանի որ մենք գիտենք երկու սեռերին բնորոշ լսելու ոճերը և գիտենք նաև, թե որն է մեզ հատուկ, հարց է առաջանում` արդյո՞ք հնարավոր է փոխել լսելու ոճը: Իհարկե հնարավոր է: Անհրաժեշտ է մարզվել  և ամեն ինչ կլինի այնպես, ինչպես դուք եք ցանկանում: Վերջիվերջո լսելու կարողությունը լավացնում է մարդու հարաբերությունները գրեթե բոլոր ոլորտներում և օգնում է աշխատանքային գործունեությունն ավելի արդյունավետ դարձնել:

Վարժություն

Խաղ լսելու մասին: Խաղալ կարելի է և մենակ, բայց երկուսով ավելի հետաքրքիր է: Փակեք աչքերը ու փորձեք հիշել և թվարկել այն բոլոր ձայները, որոնք դուք լսել եք վերջին մեկ րոպեի ընթացքում:

Հիմա բացեք աչքերը և համեմատեք ձեր արդյունքերը: Դուք միևնույն ձայնե՞րն եք լսել: Կա՞ն արդյոք այնպիսի ձայներ որոնք ձեզնից մեկը լսել  է, մյուսը՝ ոչ: Արդյոք դա ավելի լա՞վ ուշադրության, ավելի շա՞տ կենտրոնացվածության, թե՞ ավելի լավ լսողության արդյունք է:

Այս վարժությունը հստակ ցույց է տալիս, որ լավ լսելու առաջին պայմանը հանդիսանում է ուշադրությունը: Այն նաև ցույց է տալիս, որ մենք կարող ենք ինչ֊որ ձայներ չլսել, եթե դրանց վրա հատուկ ուշադրույուն չենք դարձնում:

Լսել «ամբողջ մարմնով»: Առաջին իսկ հնարավորության դեպքում հետևեք ձեր զրուցակիցներին՝ զուգահեռաբար ձեզ մի քանի հարցեր տալով:

Ինչպե՞ս են զրուցակիցները օգտագործում ժեստերն ու խոսքը։ Օգնում են, թե՞ խանգարում նրանց այդ շարժումները լսել միմյանց: Իսկապես նրանք ուշադի՞ր են միմյանց նկատմամբ: Ինչպե՞ս դա  կարելի է հասկանալ: Շեղվու՞մ են նրանք խոսակցությունից, թե՞ ոչ:

 Պահպանո՞ւմ են արդյոք զրուցակիցները տեսողական կոնտակտը: Փոխվո՞ւմ են նրանք այն ժամանակ, երբ նայում են միմյանց աչքերի մեջ կամ երբ այլ կողմ են նայում:

Ձեր լսելու ոճը: Այս վարժությունը հիմնված է խոսակցական արձագանքի հինգ տեսակների վրա: Այդ տեսակներից ամենատարածվածները համարվում են սուբյեկտիվ ռեակցիաները, ավելի քիչ տարածվածները` շրջահայաց, աջակցող և վերլուծական ռեակցիաները, և ամենահազվադեպը հանդիպում են փոխհասկացման արձագանքները: Ինչպե՞ս եք դուք արձագանքում:

Արդյոք դուք մտնո՞ւմ եք սուբյեկտիվ լսողների շարքերի մեջ, որոնց հատուկ են այսպիսի արտահայտությունները`«Սա լավ է» կամ «սա վատ է»։

Հաճախ դուք այսպե՞ս եք մտածում՝ «Ես գիտեմ, թե դուք ինչի եք դա ասում»։

Հակվա՞ծ եք հավանություն արտահայտող արձագանքների, ինչպես օրինակ՝ «Ես ձեզ կարեկցում եմ»:

Օգտագործո՞ւմ եք վերլուծական արձագանքներ, հարցե՞ր եք տալիս՝ «ե՞րբ», «ինչպե՞ս»:

Արդյո՞ք դուք ունենում եք աջակցող արձագանքներ:

Փորձեք հասկանալ՝ որ ոճն եք դուք կիրառում, որն է ձեզ հատուկ, հարցրեք դա նաև ձեր ընկերներից:

Դժվար է հանդիպել երեխաների, ովքեր գոհ են այն բանից, թե ծնողները որքան գումար են իրենց տալիս ծախսերի համար և ինչ պայմաններով: Բոլորը կարծում են, որ գումարը պետք է լինի շատ, իսկ ծախսելը՝ առանց վերահսկվելու:

«Ի՞նչն է լավ, երբ ծնողներս ինձ գումար են տալիս, բայց թույլ չեն տալիս ծախսել առանց թույլտվության: Այդպես արդար չէ»։

Խելամիտ հարց է: Այն, թե ինչպես է պետք ծախսել գումարը և շատ այլ բաներ մենք սովորում ենք գործած սխալների հիման վրա, և եթե մեզ ոչ մի անգամ չթույլատրեն սխալվել փողային հարցերում, մենք այդպես էլ չենք սովորի խելամիտ վարվել ֆինանսների հետ: Եթե ծնողները երեխաներին գումար են տրամադրում անձնական ծախսերը հոգալու համար, սակայն երեխաներն ամբողջը պահում են տոներին հենց իրենց՝ ծնողների համար նվերներ գնելու համար, ապա այդպիսով գումար ծախսել չեն սովորի:

«Գրպանի փողը» լավ առիթ է ծնողների հետ խոսելու համար: Եթե դուք անկեղծ մտահոգություն հայտնեք ընտանիքի ֆինանսական վիճակի մասին, ապա կարող եք հուսալ, որ ծնողները կփորձեն ձեզ հետ ավելի ազնիվ լինել: Բացատրեք նրանց, որ հասկանում եք, գիտեք, որ գրպանի ծախսերը պետք է հիմնված լինեն ընտանիքի եկամուտի վրա: Եթե ձեր ծնողները հազիվ են ծայրը ծայրին հասցնում, ապա չպետք է հուսաք, որ մեծ գումար եք ստանալու նրանցից:

Երբ մեծանաք, կասեք ձեր ծնողներին, որ ցանկանում եք ինքներդ աշխատել ձեզ տրվելիք  գումարի մի մասը` կատարելով աշխատանք, որի համար նրանք պետք է վճարեին մեկ ուրիշին: Բնականաբար, որպես ընտանիքի անդամ, երեխաները պարտավոր են անել որոշակի աշխատանք, որի համար չի կարելի վճար ակնկալել: Մարդիկ տանն ինչ-որ բան անում են միայն հոգատարությունից և միմյանց օգնելու ցանկությունից ելնելով, բայց եթե ձեր ծնողների աշխատանքը շատ է և դժվար, կարելի է և ինչ-որ բան անել գումարի դիմաց:

Երբ քննարկում եք, թե որքան գրպանի գումար է ձեզ իրականում հարկավոր, խնդրեք ձեր ծնողներին պատմել իրենց կյանքում արած հիմար ծախսերի մասին:

Պատրաստված է Ս. Մկրտչյանի թարգմանության հիման վրա

Эда Ле Шан «Когда ваш ребенок сводит вас с ума»

Կամքը գիտակցաբար նպատակներ դնելու և դրանց հասնելու կարողությունն է, դրա ճանապարհին հանդիպած խոչընդոտների հաղթահարումը: Այն մարդը, ով ունի այս կարողությունը, կամային է, իսկ նա, ով չի կարողանում նպատակներ դնել կամ անմիջապես հուսալքվում է ցանկացած խոչընդոտի հանդիպելիս, թույլ է, թուլակամ: Այդպիսի մարդիկ հազվադեպ են հաջողությունների հասնում:

Մարդու վրա մշտապես ազդում են որոշ արտաքին և ներքին ուժեր, որոնք հրահրում են նրան անել կամ չանել ինչ-որ բան (հոգեբանները դրանց դրդապատճառներ են անվանում):

Ինչպիսի՞ ուժեր են դրանք: Դրանք մարդու ցանկություններն ու պահանջմունքներն են, շրջապատող մարդկանց օրինակը կամ պահանջները, սովորությունները և այլն: Որոշ մոտիվներ, լինելով իրականացված, մարդուն շատ արագ են հաղթանակ ընձեռում` հենց իրականացման պահին: Որպես կանոն այդ «հաղթանակը» դրական զգացմունքներն են` հաճույք, ուրախություն, հետաքրքրություն: Պաղպաղակ եմ ուզում, կերա և հաճույք ստացա: Չեմ ցանկանում տնային աշխատանքն անել, դադարեցնում եմ, պառկում եմ և հանգստանում: Շատ հաճախ միանգամից հաճույք պատճառող երևույթը, որոշ ժամանակ անց կարող է բերել տհաճ զգացողությունների: Օրինակ՝ այսօր շատ պաղպաղակ կերա, ինչն ինձ ուրախացրեց, բայց վաղը կարող է կոկորդս ցավել, չեմ կարողանա բակ իջնել  և ահա տհաճ զգացողություններ:

Կարող են լինել նաև այլ դրդապատճառներ, որոնց իրականացումը մարդուն ավելի մեծ հաջողությունների կարող է բերել, բայց ոչ այնքան արագ, այլ երկարատև ժամանակում: Պետք է կարողանալ տեսնել  այդ վեջնական արդյունքը:  Նպատակը դրված է, և դրան հասնելու համար զոհեր են պահանջվում: Օրինակ` սպորտային ոլորտում դա ամենավառ ձևով է արտահայտվում, բայց կյանքի մյուս բոլոր ոլորտներում սկզբունքորեն նույն բանն է տեղի ունենում: Հաջողության հասնելու համար պետք է առաջնորդվել վերջնական նպատակի արդյունքով և երբեմն պետք  է հաշվի չառնել հիասթափություններն ու այլ խոչընդոտները:

Այնպիսի դրդապատճառները, որոնք ազդում են երկարատև հեռանկարի վրա, ուղղակի փուչ տեղից չեն առաջանում: Որպեսզի նրանք ձևավորվեն, քեզ համար պետք է հստակեցնես վերջնական նպատակը և դրան տանող ճանապարհները, որոնք կարող ես արդեն հիմա իրականացնել` «Եթե ինքդ չգիտես, ուր ես դու ցանկանում գնալ, ոչ մի քամի քեզ ուղեկից չի լինի»: Այլ հարց է, երբ  այն նպատակները, որոնք դու դրել ես, առհասարակ չեն համապատասխանում քո հնարավորություններին, այս դեպքում գործադրված ջանքերը պարզապես ապարդյուն են:

Կամքը ոչ միայն թույլ է տալիս հաղթահարել խոչընդոտներն, այլև օգնում է փոփոխվել և զարգանալ մարդուն` «նա, ով ցանականում է զարգացնել իր կամքը, պետք է կարողանա խոչընդոտները hաղթահարել»: Ճիշտ է այստեղ մի թակարդ կա: Բանը այն է, որ այն մարդու համար, ով ունի լավ զարգացած կամք կամ ով ցանկանում է այն զարգացնել, խոչընդոտների հաղթահարումը դարձնում է ինքնին ինքնանպատակ: Այնպիսի լուրջ որակը, ինչպիսին համառությունն է, դառնում է անիմաստ կամակորություն: Մարդու համար այլևս կարևոր չէ՝ ինչ կլինի իր գործողությունների արդյունքում, նա սկսում է հաճույք ստանալ հենց գործընթացից`խոչընդոտների հաղթահարումից: Եթե քո առաջ որևէ խոչընդոտ ես տեսնում, դեռ չի նշանակում, որ պետք է այն հաղթահարել: 

Ենթադրենք, ծնողները արգելում են դեռահասին ծխել: Եվ դա իրականում նորմալ է։ Ո՞ր ծնողը կցանկանա, որ իր երեխան ծխի: Բայց, ինչպես ասում են, արգելված պտուղը քաղցր է: Որքան ծնողները արգելում են, այնքան ծխելու ցանկությունը մեծանում է: Դեռահասսները փորձում են դրա միջոցով ինքնահաստատվել, մեծերին ապացուցել, որ իրենք արդեն մեծացել են և իրենք են որոշում՝ ինչն է իրենց համար լավ, ինչը՝ վատ: Չվիրավորելով ոչ մեկին՝ պետք է նշենք, որ դեռահասի այս վարքը հասուն մարդու վարք չէ։ Այսպիսով, եթե քեզ մոտ ցանկություն առաջանա անել ինչ որ բան ի հեճուկ արգելքների, ուղղակի սկզբունքի համար, ապա հիշիր այն մասին, որ արգելված պտուղը քաղցր է: Հատկապես հիմարների համար:

Իրականում, եթե մարդը բարեկեցիկ վիճակում է գտնվում, նա ուղղակի կարիք չի ունենում խոչընդոտներ հաղթահարել: Հաջողակ մարդու ցանկությունների մեծ մասը համապատասխանում է նրա պարտականությունների: Ինչպես ասում են` երջանկությունը կայանում է այն բանում, որ ցանկությունները, կարողություններն ու պարտականություններն ունենում են  միևնույն բովադակությունը, այլ ոչ թե նրանում, որ ստիպես քեզ անել այն, ինչ պետք է անես՝ հակառակ ցանկության և կարողության բացակայությանը: Կամ անես այն, ինչ ուզում ես՝ հասկանալով, որ դա այն չէ, ինչ պետք է անես և դրա պատճառով մեղքի զգացում ունենաս:

Խոսելով կամքի ուժի մասին չի կարելի չխոսել ալարկոտության մասին`մի վիճակ, որը հիմնականում դիտվում է որպես կամքի ուժի բացակայություն: Այս վիճակը ծանոթ է գրեթե բոլոր մարդկանց: Իհարկե այն պահին, երբ մարդը գտնվում է այս վիճակում, նա իրեն լավ, հարմարավետ է զգում: Այս ամենի համար նա պատասխան է տալու քիչ ավելի ուշ, երբ նրան  իր ալարկոտության համար ուղեկից կլինի անհաջողությունը, և նա ավելի ու ավելի դժգոհ կլինի իր ճակատագրից:

Ալարկոտության մասին խոսելն այդքան էլ հեշտ չէ, քանի որ այն իր վրա բարոյական վառ արտահայտված բացասական կնիք է կրում` ալարկոտությունը շատ վատ է: Բայց չէ՞ որ դա կարող է այն բանի ազդանշան լինել, որ մարդն իսկապես հանգստի կարիք ունի կամ որ նա իր աշխատանքը լավ չի կազմակերպում: Ցավոք երբեմն ալարկոտություն բառով մարդիկ բնորոշում են այն բոլոր վիճակները, որոնց ժամանակ մարդը չի անում այն, ինչ շրջապատողների կարծիքով պետք է անի: Իսկ ինչպիսի՞ տեսք ունի իսկական «ալարկոտությունը»: Այն 3 հիմնական բնութագրիչ ունի՝

1. Մարդը իր համար ընդունում է ինչ-որ բան անելու անհրաժեշտությունը և դա անելու մտադրություն ունի:
2. Մարդը ֆիզիկապես ունակ է անելու այն, ինչ մտադրվել էր անել։
3. Այնուամենայնիվ, նա ոչինչ չի անում:

Որպեսզի այս իրավիճակից մարդը կարողանա դուրս գալ, նախ և առաջ պետք է հասկանալ դրա առաջացման պատճառները: Չէ՞ որ ցանկացած բուժման համար սկզբում պետք է ճիշտ ախտորոշում:

Այսպիսով, ի՞նչ պատճառներ կարող են լինել:

Առաջին պատճառ․ ցանկության բացակայություն, մոտիվացիայի ցածր մակարդակ: Մարդը չի ցանկանում ոչինչ անել: Նրա մոտ այդ գործողությունն անելու մոտիվացիա չի առաջանում, քանի որ նրա տեսադաշտում չի հայտնվում դրան համապատասխան գործողություն, որը կհետաքրքրի կամ կմոտիվացնի: Ավելի հաճախ,այդպես լինում է  այն պատճառով, որ վաղ մանկական տարիքում տվյալ մարդը քիչ է ուրախացել, և շատ պարտականություններ է ունեցել: Մարդը դուրս է գալիս նման վիճակից, երբ գտնում է այնպիսի գործեր, որոնք պարտավորված չէ, այլ ցանկանում է անել: Այստեղ խոսքը գնում է այն ուրախության մասին, որն առաջանում է կոնկրետ աշխատանքից:

Երկրորդ  պատճառ․ ուժերի բացակայույթուն: Մարդը սկզբունքորեն ցանկանում է, բայց չի կարող որևէ գործունեությամբ զբաղվել: Սա կյարող է կապված լինել մարդու ֆիզիկական վատ առողջության հետ: Այսպիսի վիճակը հաճախ անվանում են թուլություն, այլ ոչ թե ալարկոտություն: Այսպիսի դեպքերում պետք է հետազոտվել և բուժվել:  Գոյություն ունեն այնպիսի մարդիկ, որոնք այնքան ալարկոտ են, որ նույնիսկ հատուկ հիվանդանում են, որ շրջապատողներն իրենց հանգիստ թողնեն: Գիտե՞ս՝ ինչով է դա հիմնականում ավարտվում: Մեր երազանքները  իրականանալու հատկություն ունեն: Օխ, զգույշ եղիր քո ցանկությունների հետ:

Երրորդ պատճառ․ նպատակների բացակայություն: Լինում է այնպես, որ մարդը   շատ ցանկություններ և դրանք իրականացնելու համար ուժ ունի: Բայց նա ոչ մի կերպ չի կարողանում որոշել և գործել, քանի որ չգիտի՝ ուր գնալ: Ցանկանում է և կարող է, բայց ոչինչ չի հասկանում: Այս դեպքում նրան ևս ալարկոտությունը կարող է վարակել: Այսպիսի ոչ երկար ալարկոտությունը սկզբունքորեն օգտակար է` այս իրավիճակում մարդը մտածում է, իր համար իրական նպատականեր է առանձնացնում, եթե նույնիսկ արտաքուստ դա անգործության է նմանվում:

Չորորդ պատճառ․ անիրական, երևակայական նպատակ: Մարդը միայն երազում է, պլաններ է գծում: Բայց նա դրանք չի իրականացնում, քանի որ նպատակը անիրականանալի է: Օրինակ, վատ չէր լինի մեկ միլիարդ դոլար ժառանգություն ստանալ ինչ- որ շեյխից:

Հինգերորդ պատճառ․ անիրական գործողություններ։ Խնդիրը  մտադրություններից գործողություններին անցնելն է: Մարդը կարող է իր համար լրիվ իրական պլաններ նախագծել: Օրինակ՝ սովորել չինարեն կամ վերանորոգել իր սենյակը: Բայց միևնույն ժամանակ պլանները ուղղակի այդպես էլ մնան, քանի որ մարդը չկարողանա ջանք գործադրել կամ աշխատել: Անկողնում պառկած նա կարող է սարեր շուռ տալ, բայց ահա երբ վեր կենա  և ձեռքը վերցնի բահը, նույն պահին հետ կդնի և նորից կսկսի պլաններ գծել: Դա հիմնականում լինում է այն բանից, որ մանկական տարիքում  մեծահասակներն ամեն ինչ արել են նրա փոխարեն․ նրա փոխարեն որոշումներ են կայացրել և թույլ չեն տվել որևէ գործ ավարտին հասցնել, քանի որ չեն վստահել: Ի՞նչ անել նման իրավիճակում: Հասկանալ, որ աշխատել և տքնել կարելի է սովորել` և հենց այս պահին, դրա համար երբեք էլ ուշ չէ:

Կան մի քանի վիճակներ, որոնց տակ ալարկոտությունը լավ քողարկվում է:

Շատ բարձր զբաղվածություն, և որպես արդյունք ավելի կարևոր գործերի համար «ժամանակի բացակայություն»: Երբ մարդուն անհրաժեշտ է ինչ-որ նոր, ավելի պատասխանատու և դժվար գործ սկսել, նրա մոտ միանգամից շատ գործեր են սկսվում, օրինակ՝ նա սկսկում է մաքրել ամբողջ տունը:

Անադեկվատ, չափազանց բարձր պահանջներ: Ալարկոտը իր համար ընտրում է այնպիսի գործեր, որոնք շատ բարդ են և արդյունքում ամենը կիսատ է թողնում կամ ոչինչ էլ չի անում: Այսպիսի մարդը նման է այն մարդուն, ով չի աշխատում և փնտրում է այնպիսի աշխատանք, որտեղ նրան միանգամից կվճարեն 1000 եվրո, իսկ նրա գիտելիքները դրա հնարավորությունը չեն տալիս։ Արդյունքում նա ընդհանրապես ոչ մի աշխատանք չի կարողանում գտնել: Եվ ամենագլխավորը նա ինքն իրեն ոչ մի բանում չի մեղադրում, չէ որ նա անկեղծորեն աշխատանք է փնտրում, ուղղակի պայմանները իրեն չեն համապատասխանում:

Եթե նման մի բան էլ քեզ հետ է պատահում, ապա իմացիր՝ սա ալարկոտություն է, ուղղակի այն մի քիչ քողարկվել է:

Միևնույն ժամանակ կան այլ վիճակներ, որոնք արտաքնապես նման են ալարկոտությանը, բայց իրականում դա չեն:

Գիտակցական ընտրություն։ Երբ մարդ չի անում ինչ-որ բան, քանի որ դա իր համար անիմաստ է համարում՝ «Ինչի՞ համար ես պետք է գրականություն ուսումնասիրեմ, եթե ես ծրագրավորող եմ աշխատելու»: Իհարկե սա այդքան էլ հիմնավոր բացատրություն չէ, բայց այնուամենայնիվ ալարկոտությունն այստեղ կապ չունի: Մարդը իսկապես դա անելու իմաստը չի տեսնում և չի ցանկանում դա անել, ուղղակի, որովհետև ինչ-որ մեկը այդպես է ուզում:

Հոգնածություն: Պատկերացրու, որ դու ամբողջ գիշեր պարել ես ակումբում: Իսկ առավոտյան պետք է համալսարան գնաս, և ահա առաջին դասին քեզ սկսում են ծանրաբեռնել մաթեմաթիկական բարդ բանաձևերով: Ի՞նչ ես կարծում՝ կկարողանա՞ս արդյոք ինչ-որ բան հասկանալ ուսուցչի բացատրություններից:

Վախ, ակտիվ գործողություններ իրականացնելու նկատմամբ: Այսպիսի իրավիճակների համար ասում են՝ «և ցանկանում է, և երկմտում»:

Ի՞նչ անել նմանատիպ իրավիճակներում: Եթե հոգնած ես, պարզապես հանգստացիր և նոր անցիր գործունեությանը:

Ինչպես ցանկացած այլ ուժ, կամքի ուժը ևս կարելի է մարզել: Ահա դրա հետ կապված մի քանի օգտակար խորհուրդ`

Պլանավորիր այն,  ինչ որոշել ես անել: Թող սկզբում դրանք գոնե պլաններ լինեն կարճ ժամանակի համար` ասենք օրինակ մեկ օրվա համար: Օգտակար է գրել այդ պլանները թղթի վրա: Երբ պլանն արդեն կազմված է, դրա իրականացումն արդեն արժանապատվության խնդիր է: Եթե դու ինքդ դեռ չգիտես՝ ինչ պետք է անես, ոչ մի կամքի ուժ քեզ չի օգնի:

Պատմիր քո պլանների մասին մոտ ընկերներիդ, եթե դու վստահ չես քո ուժերում և կարծում ես, որ քեզ օգնություն է անհրաժեշտ: Այս դեպքում դու պարտավոր կլինես իրականացնել քո պլանները, չէ՞ որ չես ցանականա ընկերիներիդ աչքում ուղղակի փուչ խոսացող երևալ, ով պատասխանատու չէ իր խոսքերի համար:

Նպատակիդ հասնելու ժամանակահատվածը հստակ էտապների բաժանիր: Մեծ գործերը մի ակնթարթում չեն արվում, լուրջ հաջողության հասնելու ճանապարհին ընկած են շատ հաջողակ քայլեր և փոքր հաջողություններ:

Աշխատանքիդ մեջ որոշիր առաջնահերթությունները: Առանձնացրու այն, ինչ իսկապես կարևոր է և սկսիր հենց դրանից: Հիշիր՝ ավելի լավ է սկսել մի գործից և հասցնել այն ավարտին, նոր անցնել մյուսին:

Խուսափիր ինքնաարդարացումներից, դրանք ոչ մի օգուտ չեն բերում: Եթե դու ինչ-որ բան նշել ես, բայց չես իրականացրել, մտածիր ոչ այն մասին, թե ինչի չարեցիր, այլ այն մասին, թե երբ դու դա կանես:

Իրականցվելիք աշխատանքին վերաբերվիր որպես մարզանքի, եթե նա նույնիսկ քեզ համար հետաքրքրիր չէ:Սովորիր հանգստանալ: Շատ դժվար է ստիպել քեզ ինչ որ բան անել այն դեպքում, երբ ուղղակի ուժ չունես: Դու աշխատանքդ ավելի արդյունավետ կիրականացնես այն դեպքում, եթե դրա վրա ծախսես երկու ժամ՝ ընթացքում ընդմիջելով, քան եթե դրա վրա ծախսես մի քանի ժամ՝ ընդհանրապես չհանգստանալով: