Category: Զարգացում

Ծնողները առաջին հերթին պետք է հիշեն, որ երեխան անհատականություն է, և միևնույն ընտանիքում երեխաները տարբեր են լինում. յուրաքանչյուրը ծնվում է իր անհատական առանձնահատկություններով, որոնք չեն կրկնվում: Այդ պատճառով, այն ինչ լավ է մի երեխայի համար, կարող է բացարձակ հակառակ ազդեցություն ունենալ մյուսի վրա: Միայն ծնողները կարող են ամբողջությամբ իմանալ երեխային: Նրանք երեխային ուսումնասիրում են ծնվելու պահից սկսած և նրա հետ միասին գտնում դաստիարակության լավագույն միջոցներն ու ձևերը:

Ծնողների համար առանձնահատուկ դժվար շրջան է սկսում, երբ երեխաները գնում են դպրոց: Ծնողներին օգնելու և երեխայի ուսումնառության գործընացը ճիշտ կազմակերպելու համար առաջարկում ենք հետևել մի շարք կանոնները:

Ոչ մի դեպքում ոչինչ պետք չի անել երեխայի փոխարեն: Անհրաժեշտ է նրան սովորեցնել ճիշտ սովորել, զարգացնել նրա ուսումնական հմտությունները և դրանից հետո ուղղորդել ու կազմակերպել երեխայի գործողությունները:  

• Ամենառաջին և կարևոր բանը, որ ծնողները պիտի զարգացնեն երեխայի մեջ, պատասխանատվությունն է սեփական գործողությունների ու արարքների համար: Եթե երեխան ունի նման զգացում, ապա դա կարելի է համարել նրա ուսումնական հաջողությունների գրավականը:
• Պատասխանատվության զգացման զարգացումը անբաժանելիորեն կապված է սկսած գործը մինչև վերջ հասցնելու հետ:
• Ուշադիր եղեք և նկատեք երեխայի մտքերն ու զգացմունքները:
• Մի վախեցրեք երեխային:

Պետք չի որևէ պայման դնել: Դա երեխային սովորեցնում է սովորել ինչ-որ բանի համար: Սովորելը միշտ պիտի մնա նրա կենսական պահանջմունքը: Պատժվելու վախից սովորելը բերում է նրան, որ երեխան սկսում է ատել ուսումն ու դպրոցը:

Եթե երեխան չի ցանկանում սովորել կամ հրաժարվում է դպրոց գնալ, հարկավոր է փնտրել, գտնել և հասկանալ նրա դժվարությունների պատճառներն ու տեսակը, որոնք խանգարում են ճիշտ հասկանալ և կատարել դպրոցական հանձնարարությունները: Եթե դպրոցական դժվարությունները ժամանակին չկանխվեն, դրանք կկուտակվեն և հետագայում կհասնեն այն վիճակին, երբ ոչ մի տեսակի սպառնալիք չի ստիպի երեխային դասերը պատրաստել:

Երեխան անընդհատ պիտի զգա և իմանա, որ Դուք հավատում եք նրա ուժերին և ցանկացած պահի կարող եք օգնել նրան:

• Մի զայրացեք երեխայի վրա վատ գնահատականների համար: Շատ կարևոր է ըստ արժանվույն գնահատել գիտելիքները: Հաճախ դպրոցական գնահա­տականները ճիշտ չեն արտահայտում երեխայի իրական գիտելիքները:

Բայց, չգիտես թե ինչու, ընդունված է ցածր գնահատականների համար երեխային պատժել կամ զայրանալ նրա վրա: Երեխայի բոլոր սխալները գալիս են կամ ոչ լիարժեք գիտելիքներից, կամ նյութը ոչ լիարժեք հասկանալուց և ընկալելուց: Եթե երեխան գիտելիքների կարիք ունի, անհրաժեշտ է նրան տրամադրել դրանք: Եթե նա ինչ-որ բան լավ չի հասկանում, դրանում մեղավոր են մեծահասակները, ովքեր չեն կարողացել ճիշտ կազմակերպել երեխայի ուսուցման գործընթացը, պարզ և հասկանալի ձևով մատուցել նյութը:

• Գտեք երեխային ուսուցմամբ հետաքրքրելու լավագույն տարբերակները, թող ուսումը երեխային ուրախություն պարգևի:

 Շատ օգտակար է երեխայի հետ հավասարը հավասարին զրուցել, կարծես խորհրդակցել նրա հետ, որպեսզի երեխան հետաքրքվի սովորելով: Հրահրեք երեխային քննարկել և մտորել տնային հանձնարարությունների շուրջ, իր ջանքերի և դրանց կատարման որակի շուրջ: Այդ ժամանակ նրա մոտ ցանկություն կառաջանա ստուգել իր հնարավորությունները, այդպես  նաև կատարելով տնային հանձնարարությունները:

Գովեք երեխային, եթե նա դրան արժանացել է: Ցույց տվեք նրան, որ նա շատ բանի է ընդունակ և Դուք վստահում եք նրա կարողություններին, հավատ ունեք նրա ուժերի հանդեպ:

Երեխայի հետ շփման ժամանակ Ձեր բառապաշարից հանեք այնպիսի բառերը, ինչպիսիք են` «ալարկոտ», «դմբո», «դանդալոշ» և այլ վիրավորական արտահայտություններ, որովհետև երեխաները կարող են հավատալ Ձեզ:

• Անհրաժեշտ է խրախուսել Ձեր երեխայի ցանկացած` փոքր կամ մեծ հաջողություն: Բանն այն է, որ երեխաները ամենաշատը 6-11 տարեկանում են զգայուն մեծահասակների գնահատականների նկատմամբ: Նրանք շատ նուրբ են արձագանքում ծնողների կամ ուսուցչի զայրույթին ու  գոհունակությանը: Աշխատում են ուշադրություն գրավել, պետքական և սիրված զգալ: Այդ պատճառով ծնողների ու մեծահասակների համար սա շատ ակնհայտ գործիք է երեխայի վարքի և սովորելու ցանկության վրա ազդելու համար:

Հեռուստատեսային հաղորդումների երկարատև դիտման ու համակարգչային խաղերի վնասների մասին գիտեն բոլորը:  Կարելի է երեխաների կյանքի այդքան բաղձալի խաղերն ու նման այլ զբաղմունքները դարձնել նրանց սովորելու և դրական վարքագծի ձևավորման համար խրախուսական միջոց: Նման միջոցների կիրառումը  հիմա արդեն անխուսափելի է, որովհետև այժմ դպրոցում սովորելը և ժամանակակից պահանջներին բավարարելը բավական դժվար է, և աշակերտից մեծ ուժ, ջանքեր, էներգիա և առողջություն է պահանջում:

• Որպեսզի բացի դպրոցական կյանքի արտաքին ատրիբուտներից (պայուսակ, տետրեր, դասագրքեր և այլն) առաջանա նաև մեկ այլ` աշակերտի կարգավիճակի անցման ներքին զգացում, անհրաժեշտ է,  որ մեծահասկաները վերաբերմունքով ցույց տան, որ երեխայի դպրոց ընդունվելը պատասխանատու և շատ լուրջ քայլ է. («Դու հիմա աշակերտ ես, մեծ տղա ես, դու նոր, լուրջ պարտականություններ ունես»:) Ճիշտ է` Ձեր երեխան դեռ կշարունակի տիկնիկներով ու մեքենաներով խաղալ, և նրան չի կարելի արգելել, բայց պետք է մեծանալու դիրքորոշում տալ: Իսկ դպրոց գնալը ոչ միայն նոր պարտականություններ են, այլև նոր հնարավորություններ, ավելի բարդ հանձնարարություններ և որոշակի ինքնուրույնություն: Վերահսկումը պարտադիր է, դրա դրսևորման չափը յուրաքանչյուր ծնողի ընտրության և ոճի խնդիրն է, բայց ամեն դեպքում թույլ տվեք Ձեր առաջին դասարանցուն իր աշխարհընկալման մեջ մեծանալ, իրեն մեծ և հասուն զգալ:
• Յուրաքանչյուր անձ պիտի ունենա իր անձնական տարածքը: Եթե երեխան առանձին սենյակ չունի, հարկավոր է ստեղծել մի անկյուն, ուր կլինեն գրասեղան, գրապահարան, որտեղ նա պիտի զբաղվի իր լուրջ գործով` պիտի սովորի: Սա լավ է նաև հիգիենայի կանոնների պահպանման համար` ճիշտ լուսավորություն, ճիշտ նստատեղ, ճիշտ հենաշարժողական համակարգ:
• Հատուկ ուշադրության է արժանի օրվա ռեժիմը: Կարևոր է ճիշտ բաշխել սովորելու և հանգստի ժամանակները: Ուսումնական խնդիրների մեծ մասն առաջանում են շուտ հոգնելու և ուշադրության երկարատև կենտրոնացման ու  բաշխման դժվարություններից: Այս խնդիրներն էլ հաճախ առաջանում են երեխայի սխալ ռեժիմից և ծախսած ուժերը չվերականգնելուց:

Այդ պատճառով, հարգելի’ ծնողներ, մի չարաշահեք երեխայի ուժերը դասապատրաստման ժամանակ: 6-7 տարեկան երեխաները պիտի աշխատեն 30 րոպեից ոչ ավել, իսկ դրանց միջև պարտադիր պիտի ունենան 15 րոպեանոց ընդմիջումներ:

1-3 տարեկանում բուռն զարգացում է ապրում երեխայի ոչ միայն հենաշարժողական համակարգը, այլև հոգեկան գործընթացները, սոցիալական հմտությունները: Երեխան ֆիզիկապես մեծանում և առավել ինքնուրույն է դառնում այս տարիքում: Այդ պատճառով, ծնողներին խորհուրդ է տրվում, անհանգստանալ, եթե երեխան`

• Կանգնելու համար ինքը ջանք չի գործադրում:
• Նույնիսկ 15 ամսականում կարճատև չի կարողանում կանգնել:
• 17 ամսականում բռնվելով չի քայլում:
• 18 ամսականում չի փորձում բարձրանալ աթոռների կամ այլ կահույքի վրա:
• Բացի լացից այլ ձևով չի փորձում հասկացնել իր կարիքների մասին (օրինակ` երկհնչյուններ արտաբերելով և այլն):
• Գլխի շարժումով չի արտահայտում «այո» կամ «ոչ»:
• 18-20 ամսականում դեռևս ոչ մի բառ չի ասում:
• 21-23 ամսականում դեռևս առանց օգնության չի քայլում:
• 24 ամսականում չի փորձում լայն քայլերով վազել, իսկ քայլելիս հաճախ է ընկնում:
• Չի խաղում ուրիշ երեխաների հետ:
• 24 ամսականում չի խզբզում մատիտով, 2.5 տարեկանում դեռևս չի բռնում մատիտը:
• Հասկանալով չի ասում «մամա», «պապա»:
• Չի կարողանում լավ ծամել ու կուլ տալ կիսապինդ կերակուրը:
• 2.5 տարեկանում մի ձեռքով բռնած աստիճաններով չի բարձրանում:
• 2.5 տարեկանում ակնհայտորեն օգտագործում է միայն մեկ ձեռքը` աջը կամ ձախը:
• 2.5 տարեկանում դեռևս ինքնուրույն չի օգտվում բաժակից:
• 2.5 տարեկանում անտարբեր է երեխաների նկատմամբ:
• 2.5-3 տարեկանում նետում է գնդակը, բայց հայացքով չի հետևում:
• 2.5-3 տարեկանում չի ասում 2 բառից կազմված նախադասություն:

• Ի՞նչ անել, որ երեխան սիրով գնա դպրոց, հեշտությամբ սովորի, լավ աշակերտ լինի։ 

• Կա՞ արդյոք չափանիշ, որը թույլ կտա գնահատել երեխայի պատրաստվածությունը դպրոցական կյանքին։

Բազում ծնողներ կարծում են, որ այդ չափանիշը նախնական գիտելիքն է՝ գրել, կարդալ իմանալ, բանաստեղծություններ ասել, հաշվարկներ անել։ Եվ որ այս ամենը թույլ կտա հեշտ կհարմարվել ուսումնառությանը։

Սակայն սա բավարար չէ ադապտացվելու համար։ Գիտելիքով զինված բազմաթիվ երեխաներ հենց առաջին ամիսներին կարող են անտարբերություն ցուցաբերել, խախտել կանոններ, բացասական խոսել դպրոցի մասին և, ի վերջո, հրաժարվել դպրոց գնալ։ 

Այս ամենի պատճառներից մեկը երեխայի ոչ բավարար հոգեբանական պատրաստվածությունն է դպրոցին: 

Այն համալիր ցուցանիշ է և մի քանի բաղադրիչ է ներառում։ 

Դիտարկենք դրանցից յուրաքանչյուրը։ 

1. ԱՆՁՆԱՅԻՆ ՊԱՏՐԱՍՏՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆ 

Այսինքն, ինքնուրույնություն, ինքնակազմակերպվածություն, գիտելիք յուրացնելու ցանկություն, հետաքրքրություն ուսման նկատմամբ և այլն։ 

Այն ներառում է պատրաստվածության հետևյալ տեսակները՝

• սոցիալական՝ հասակակիցների և մեծահասակների հետ հաղորդակցվելու կարողություն,

• մոտիվացիոն՝ սովորելու ցանկություն, 

• հուզական՝ դրական վերաբերմունք սեփական անձի, այլ երեխաների, ուսուցիչների, դպրոցական կյանքի նկատմամբ։

Սոցիալական պատրաստվածությունը երեխայի կողմից իր՝ աշակերտի նոր դերի ընդունումն է, որը զգալիորեն տարբերվում է նախադպրոցական տարիքում հասարակության մեջ իր զբաղեցրած դիրքից։ Այդ նոր դերից երեխան պետք է համապատասխան վերաբերմունք դրսևորի դպրոցի, ուսումնառության, ուսուցչի, հասակակիցների, հարազատների և ինքն իր նկատմամբ։ 

Այս առումով երեխայից ակնկալվում է՝

— հասակակիցների հետ հաղորդակցման և համագործակցության հմտություններ, 

— ադեկվատ ինքնագնահատական, այսինքն՝ ինքն իրեն և իր վարքը ճիշտ գնահատելու կարողություն։ 

Մոտիվացիոն պատրաստվածության մասին խոսելիս նկատի ունենք ճանաչողական հետաքրքրությունը. երեխային պետք է հետաքրքրի նոր բան իմանալը։ Քանզի դպրոցական նյութը երբեմն անհետաքրքիր է երեխային, անհրաժեշտ է մոտիվ՝ որոշակի «անհետաքրքիր», բարդ, հոգնեցնող նյութերը սովորել կարողանալու համար։ 

Ճանաչողական մոտիվը երեխայի մեջ կա ի ծնե. շատ կարևոր է բավարարել այն՝ 

— պատասխանելով «ինչուիկ» հարցերին, 

— զարգացնող խաղեր խաղալով, 

— խրախուսելով ցուցաբերած հետաքրքրությունը, սկսած գործն ավարտի հասցնելը՝ դրանով բարձրացնելով երեխայի ինքնագնահատականը, 

— խթանելով դժվարություն հաղթահարելու ձգտումը։ 

Մեծահասակի կողմից այս ամենի ապահովումը քիչ-քիչ ձևավորում է ուսումնական մոտիվացիան։

2․ ՀՈՒԶԱԿԱՄԱՅԻՆ ՊԱՏՐԱՍՏՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆ ԴՊՐՈՑԻՆ

Հուզական պատրաստվածությունն ուսման, ընկերների, ուսուցչի, դպրոցի նկատմամբ դրական հուզական վերաբերմունքն է։ 

Ծնողի դերն այստեղ մեծ է՝

— սովորեցնել երեխային հետևել կանոններին, 

— նպաստել, որ երեխան հաճախակի խաղա կանոններով խաղեր,

— առաջարկի այնպիսի դերային խաղեր, որտեղ ինքը կլինի աշակերտի դերում և կհետևի որոշակի կանոնների։ 

Եթե ծնողի մոտ ստացվի ցույց տալ իր դրական մոտեցումը դպրոցի, ուսման նկատմամբ, ապաերեխայի մոտ դրական հուզական վերաբերմունք կստեղծվի։

Կամային պատրաստվածությունը կամային ճիգեր գործադրելու կարողությունն է։ Այսինքն՝ 

— երեխան պետք է կարողանա ղեկավարել իր վարքը, 

— ուշադրությունը կենտրոնացած պահել ոչ այնքան հաճելի գործողության վրա, 

— կարողանա հետևել դպրոցական ռեժիմին, կանոններին, 

— կատարի հանձնարարությունները, 

— աշխատի պահանջներին ու օրինակին համապատասխան և այլն։ 

3․ ԻՆՏԵԼԵԿՏՈՒԱԼ ՊԱՏՐԱՍՏՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆ ԴՊՐՈՑԻՆ

Սա մտավոր գործընթացների (ուշադրություն, հիշողություն, մտածողություն) զարգացման անհրաժեշտ մակարդակն է։ 

Մտածողության գործընթացներից կարևոր է վերլուծելու, դասակարգելու, ընդհանրացնելու, օրինաչափություններ դուրս բերելու, էական հատկանիշներն առանձնացնելու, պատճահետևանքային կապեր տեսնելու կարողությունները։ 

Առաջին դասարանցու համար հատկապես կարևոր է ընդհանրացնելու կարողությունը։ Վերջինս թույլ է տալիս մարդուն համեմատել տարբեր առարկաներ, առանձնացնել դրանց միջև ընդհանուրը՝ միևնույն ժամանակ տեսնելով տարբերությունները, այսինքն՝ դասակարգել։

Ընդհանրացման գործընթացից է կախված երեխայի սովորելու կարողությունը, որն իր մեջ ներառում է ինտելեկտուալ գործընթացների 2 փուլ։

Առաջինը նոր կանոնի յուրացումն է։ 

Երկրորդը՝ այդ կանոնի համաձայն նմանատիպ այլ գործողություն անելու կարողությունը, որը հնարավոր չէ իրականացնել առանց ընդհանրացման։ 

Ի դեպ, ընդհանրացման կարողությունը զարգանում է, երբ երեխան տարբեր առարկաների հատկություններ է բացահայտում։ Դրա համար շատ կարևոր է հնարավորություն տալ երեխային հետազոտել շրջակա աշխարհը։

Երեխաներին դուր է գալիս խաղալ ավազի, ջրի, կավի, քարերի, բնական այլ երևույթների հետ։ Նրանց հետաքրքիր է մեծերի հետ խոհանոցում ինչ-որ բան պատրաստել, խառնել տարբեր նյութեր և այլն։ Մեզ մնում է միայն թույլ տալ երեխաներին բավարարել այդ բնածին հետաքրքրությունը։     

Այսպիսով, հոգեբանական պատրաստվածությունը դպրոցին գրել, կարդալ կամ հաշվելու կարողությունը չէ։ 

Այն սոցիալական, մոտիվացիոն, հուզակամային և ինտելեկտուալ բաղադրիչների ամբողջական պատրաստվածությունն է։ Եթե երեխան ուզում է սովորել, կատարել ուսուցչի պահանջները, պահպանում է կանոնները, կարողանում է աշխատել օրինակի հետ, ունի սովորելու կարողություն, ապա նա, որպես կանոն, լուրջ խնդիրներ չի ունենում։

| Նյութը ներկայացրեց՝ «Երկուսով» կենտրոնի մանկական հոգեբան Վարդուհի Տիգրանյանը։

0-1 տարեկան երեխաների ծնողները հաճախ ցանկանում են պարզել, արդյոք նորմալ է ընթանում երեխայի զարգացումը: Դրա համար մասնագետները առաջարկում են ուշադիր լինել և անհանգստանալ, եթե երեխան`

• Մինչև 3 ամսական դեռևս չի արձագանքում ձայնին, չի նայում առարկաներին, ինքնուրույն չի շարժում ոտքերն ու ձեռքերը, լացը շատ թույլ է (մլավոցի նման):
• 3 ամսականում չի կարողանում պահել գլուխը, շարունակում է բռունցքը սեղմած պահել, հայացքով չի հետևում շարժվող առարկային:
• 4 ամսականում չի ժպտում, չի ծիծաղում, անտարբեր է բոլոր տեսակ խաղալիքների նկատմամբ, փորի վրա պառկած վիճակում չի փորձում բարձրացնել գլուխը: Նստեցնելիս գլուխն ուղիղ չի պահում, չի շրջվում դեպի ձայնը:
• 5-6 ամսականում չի ճանաչում մորը, չի փորձում շրջվել փորից մեջքի վրա, խաղալիքը վերցնելու համար չի ձգվում, այլ բռնում է միայն ձեռքի ափի մեջ դրված առարկան, չի արձագանքում կաթի շիշ կամ կուրծք տեսնելիս:
• 7-8 ամսականում ձեռքը չի մեկնում առարկաներին, վատ է նստում հենարանով, չի արձագանքում մոր ձայնին, մեջքի վրա պառկած դիրքից փորի վրա չի շրջվում, միայն սողալու շարժումներ է կատարում:
• 8-9 ամսականում դեռևս ազատ չի նստում, չի տեղափոխում առարկաները մի ձեռքից մյուսը, չի արձագանքում իր անվանը, չի թեքվում և նայում, հայացքով չի փնտրում տեսադաշտից անհետացած առարկաները, զարգացած չէ ձեռքերն առաջ պարզելու պաշտպանական շարժումը:
• 9-11 ամսականում չի արտաբերում երկհնչյուններ (բա-բա, դա-դա), փորի վրա պառկած դիրքում չի կարողանում շարժվել դեպի առաջ, 2  ձեռքում մեկական առարկա միաժամանակ չի պահում, չի փորձում ինքնուրույն ուտել:
• 11-12 ամսականում չորեքթաթ չի սողում, չի դիմադրում, երբ խաղալիքը ձեռքից խլում են, առարկաները վերցնելու համար երեք մատները չի օգտագործում:

«Յուրաքանչյուր դաստիարակության վերջնական նպատակը ինքնուրույնության դաստիարակումն է ինքնագործունեության միջոցով:»

Ա. Դիստերվեգ

«Ձեզ երբեք չի հաջողվի ստեղծել իմաստուններ, եթե երեխաների մեջ սկսեք սպանել չարաճճիներին»:

Ժ.Ժակ Ռուսսո

Ինքնուրույնությունն անձի ընդհանրացված հատկություն է, որը դրսևորվում է նախաձեռնողականության, քննադատականության, համապատասխան ինքնագնահատականի և սեփական վարքի ու գործողությունների համար պատասխանատվության զգացման մեջ:

Մ. Մոնտեսորին  կարծում է, որ երեխային պետք է անընդհատ սովորեցնել, թե ինչպես նա ցանկացած գործողություն կարողանա կատարել ինքնուրույն: Նա ասում է, որ կարգապահությունն ազատության մեջ է, և կարգապահությունը ևս պետք է լինի ակտիվ ու գործուն: Երբ երեխային սովորեցնում ենք շարժվել, գործել, մտածել մենք երեխային պատրաստում ենք կյանքին, երբ սովորեցնում ենք, թե ինչպես նստել անշարժ և լսել ուսուցչին, մենք երեխային պատրաստում ենք դպրոցին: Սա տեսակետ է, որը դժվար է ընկալվում ավանդական դպրոցի ներկայացուցիչների կողմից: Ինչպե՞ս կարգապահության հասնել ազատ երեխաների դասարանում: Սովորաբար մենք երեխային համարում ենք կարգապահ, երբ նա լռակյաց և կաշկանդված է լինում, այն դեպքում, երբ ըստ Մոնտեսորիի դա կործանված անձ է, այլ ոչ կարգապահ: Նա մարդուն անվանում է կարգապահ, եթե նա տիրապետում է ինքն իրեն, կարողանում է կազմակերպել իր վարքն ու գործունեությունը համապատասխան հասարակական և մարդկային տարբեր իրավիճակների ու կանոնների: Երեխայի ազատության սահմանը պետք է լինի կոլեկտիվ շահը, իսկ ձևը պետք է լինի նրա դաստիարակությունը: Բնականաբար մենք պետք է երեխայի մեջ ճնշենք և աշխատենք վերացնել այն ամենը, ինչ վնասում է հասարակությանը, վիրավորում է ուրիշների արժանապատվությունը: Իսկ մնացած բոլոր դրսևորումները, որոնք ունեն դրական ուղղվածություն, պետք է խրախուսվեն և գտնվեն դաստիարակչական աշխատանքների կենտրոնում:

Մարդը չի կարող ազատ լինել, եթե նա ինքնուրույն չէ:  Փոքր երեխաները սկսում են ինքուրույնություն պահանջել սկսած շատ փոքր հասակից, այսինքն դա երեխայի բնական պահանջմունքն է և գոյատևման կարևոր պայմանը: Յուրաքանչյուր մասնագիտական մանկավարժական մոտեցում այս կամ այն կերպ պետք է նպաստի երեխայի ինքնուրույնության զարգացմանը:

Շատ հաճախ մենք ծառայում ենք երեխաներին` ցանկանալով կյանքը նրանց համար առավել հարմարավետ դարձնել կամ արդարացնել մեր լավ ծնող լինելու պատկերացումը, սակայն դրանով ուղղակիորեն ճնշում ենք երեխայի ինքնուրույնությունը և խանգարում հասունացմանը:

Յուրաքանչյուրին հայտնի է, որ երեխային սովորեցնել գդալից օգտվել, ինքնուրույն ուտել, լվացվել և խնամել ինքն իրեն ավելի բարդ է, քան այդ բոլորը նրա փոխարեն արագ անելը: Ահա այս է երեխաներին ինքնուրույնությունից զրկող ամենամեծ գործոնն ու դրդապատճառը:

Լ. Ս. Վիգոտսկին առաջ է քաշում երեխայի զարգացման մերձավոր գոտու գաղափարը և նշում է, որ միայն այն դեպքում, երբ ուսուցումը մեկ քայլ առաջ է երեխայի զարգացման ներկա մակարդակից, այն կարող է զարգացնող լինել: Ինչպե՞ս է այս տեսակետն առնչվում ինքնուրույնության հետ: Վիգոտսկին ասում է, որ երեխայի յուրաքանչյուր տարիքային փուլում կա գործողությունների շրջանակ, որ նա կարողանում է կատարել ինքնուրույն: Այս շրջանակից դուրս կա ևս մի շրջանակ, որ երեխան կարողանում է կատարել միայն մեծահասակի օգնությամբ, իսկ դրանից դուրս այն բոլոր գործողություններն են, որոնք երեխան առհասարակ չի կարողանում կատարել այս տարիքում: Յուրաքանչյուր տարիքային փուլ անցնելիս երեխան մեկ քայլ է անում առաջ, և այդ քայլը լինում է այն, որ նա կարողանում է ինքնուրույն կատարել այն, ինչ նախորդ փուլում կատարում էր մեծահասակի օգնությամբ:

Երբ երեխայի զարգացման ընթացքում մենք օգնում ենք նրան կատարել այն, ինչ նա չի կարողանում ինքնուրույն անել, ապա ապագայում նա այդ գործողությունը կարողանում է կատարել ինքնուրույն, առանց մեր օգնության: Ապագայում առաջանում են նոր գործողություններ, որոնցում երեխան ունենում է մեր օգնության կարիքը: Այստեղ պետք է ուշադրություն դարձնել այն բանին, որ Վիգոտսկին ասում է օգնել, այլ ոչ կատարել երեխայի փոխարեն: Այս տեսակետի վրա է հենվում ինքնուրույնության զարգացման և ձևավորման մանկավարժական աշխատանքը: Այս գործընթացը պահանջում է երեխայի կարողությունների, տարիքային առանձնահատկությունների իմացություն: Ցանկացած փուլում երեխան կարող է բողոքել, ասել, որ չի կարողանում այս կամ այն գործն անել: Մեծահասակը հստակ պետք է իմանա արդյոք երեխան ծուլանո՞ւմ է, թե՞ իսկապես չի կարողանում: Ըստ այդմ` պետք է և’ երեխային ճանաչել, և’ իմանալ այդ տարիքի առանձնահատկությունները: Պետք է հիշել, որ ոչինչ պետք չէ անել երեխայի փոխարեն, միայն պետք է աջակցող, սատարող օգնություն ցույց տալ կոնկրետ գործողություններ կատարելիս: Անընդհատ խրախուսել է պետք երեխայի ինքնուրույն գործողությունները:

Վիգոտսկին նշում է, որ բացի երեխայի զարգացման տարիքային մակարդակից, կա նաև երեխայի զարգացման իրական մակարդակ, որն այն բոլոր կարողություններն ու հմտություններն են, որ երեխան ունի իր տարիքային մակարդակի սահմաններում: Այն բոլոր կարողությունները, որ երեխան արդեն ունի, իր երեկվա զարգացման և ուսուցման արդյունքներն են, այն պտուղները, որոնք հասել են արդեն: Կան պտուղներ, որոնք հասունացման ընթացքի մեջ են: Դրանք ցույց են տալիս երեխայի կարողությունների և հմտությունների զարգացման վաղվա իրավիճակը: Ահա այս հասունացող և զարգացող կարողությունների և հմտությունների ոլորտում էլ զարգացնում ենք երեխայի ինքնուրույնությունը:

Առաքել Բահաթրյանը (1848-1883), եվրոպական և ռուսական առաջավոր մտքի ազդեցությամբ կրթված, սակայն ողջ էությամբ ազգային մտածելակերպով, ժամանակակից հումանիստական ու ժողովրդավար հայացքներով աչքի ընկնող մանկավարժ էր: Նրա «Համառոտ գործնական հոգեբանություն» աշխատությունը երկար ժամանակ մանկավարժական հոգեբանության միակ ձեռնարկն էր ուսուցիչների ձեռքին:  Իսկ «Ուղեցույց հայ ուսուցչի, ընդհանուր մեթոդիկա և առաջին տարվա մշակությունը» մանկավարժական երկում Բահաթրյանն աչքի է ընկնում աշակերտի ինքնագործունեության զարգացմանն ուղղված խորհուրդներով: «Ուսուցիչը միշտ պիտի աշխատէ զարգացնել աշակերտի ինքնագործունեությունը. նա երբեք չպիտի ինքը գործէ, ինքը ասէ, ինքը նկարէ կամ գրէ այն, ինչ որ կարող է անել և աշակերտը»: Բահաթրյանը անթույլատրելի է համարում այն գաղափարների ուսուցանումը, որոնք դժվար ընկալելի են երեխաների համար, որոնք նրանք դժվարությամբ են արտաբերում, նշանակում է և բովանդակությունը չեն հասկանում: Կարծում է, որ պետք է հետ գնալ և բացատրել բովանդակությունը. «…եթե աշակերտը դժուարանում է բերան առնել` դա նշան է, որ նա բովանդակութիւնը լավ չի ըմբռնել, ուստի և հարկաւոր է իւրացուցանել տալ նախ և առաջ բովանդակութիւնը…»:

Հունիսի 1-ը ևս մեկ լավ առիթ է հիշելու, թե ինչ է իսկապես պետք երեխային երջանիկ լինելու համար։

Ասում են, որ ինչքան էլ ծնողները տանջվեն ամեն բան անել երեխայի համար, միևնույն է երեխան իր հոգեբանին պատմելու բան կունենա: Երևի սրա մեջ մի փոքր, բայց ճշմարտություն կա:

Երջանկության մեկնաբանությունները շատ տարբեր են տարբեր տարիքային խմբերի և նույն տարիքային խմբի տարբեր մարդկանց համար:

Հաճախ ծնողները մտածում են, որ եթե երեխան կուշտ է, տաք կամ լավ  է հագնված կամ  շատ խաղալիքներ ունի կամ ծննդյան օրը շատ շքեղ  նվերներ է ստացել, ուրեմն նա երջանիկ է:

Հոգեբանները կարծում են, որ երջանիկ երեխան՝

• Կարողանում է շփվել տարբեր մարդկանց հետ

• Կարողանում է արտահայտել իր զգացմունքերը

• Կարողանում է հասկանալ դիմացինի զգացմունքները

• Կարողանում է կիսվել իր մտքերով, հաջողություններով և անհաջողություններով

• Կարողանում է թուլանալ, ազատ լինել, չարաճճիություններ անել

Երջանիկ երեխան․

• Գիտի որ իրեն սիրում են անկախ որևէ բան լավ կամ վատ անելուց

• Իրեն ապահով է զգում և պաշտպանված

• Փոքրիկ մասնակցություն ունի  «մեծերի գործերին»

• Զգում է, որ յուրահատուկ է

• Զգում է ծնողների աջակցությունը իր նախաձեռնություններում

• Գնահատված է շրջապատում

• Ունի ազատ ժամանակ իր հետաքրքրությունների համար և կարող է այն տնօրինել ինչպես ինքն է ցանկանում:

Ի՞նչ կարելի է անել որպեսզի երեխան իրեն երջանիկ զգա

Սիրեք երեխային

Սիրեք և ընդունեք ձեր երեխային այնպիսին, ինչպիսին նա կա: Եթե նրա բնավորության որևէ գիծ ձեզ նյարդայնացնում է, ապա նա պարզապես կթաքցնի դա ու ինքն  իրեն լիարժեք չի զգա, հետևաբար և ինքն իր հետ ներդաշնակ ու երջանիկ չի լինի: Աջակցեք երեխային: Օգնեք նրան ավելի լավը դառնալ և ընդունել ինքն իրեն։

Օգնե ՛ք երեխային

Երեխաները սիրում են տեսանելի արդյունքներ, պետք է ընդամենը մի փոքր օգնել նրանց, իրենց առջև նպատակներ դնել ու հասնել դրանց: Ընդ որում, մի նպատակին պետք է հաջորդի մյուսը: Խրախուսեք, ոգևորեք նրան ուրախացեք ամենափոքր հաջողությամբ: Եթե դժվարությունների առաջ երեխային միայնակ թողեք, նա կմեծանա անվստահ և կասկածամիտ:Լավագույն տարբերակը կլինի համատեղ գործունեությունը: Օգնեք երեխային, բայց մի արեք նրա փոխարեն:

Խրախուսեք երեխայի ոգևորվածությունը

Հաճախակի նկատողությունները, վատ վարքը ընդգծելը, չի կարելիները, սահմանափակումները մարում են երեխայի մեջ ապրող այն կիրքն ու խանդավառությունը, որը նա կարող է ապրել նույնիսկ ամենափոքր նվաճումն ունենալիս: Երբեմն թույլ տվեք երեխային «գլուխը կորցնել», երբ նա զբաղված է իր սիրած խաղով կամ գործով:Երբ նա զբաղվում է սիրելի գործով, դա և’ լիցքավորում և’ լիցքաթափում է,  հետևաբար` նա երջանկության րոպեներ է ապրում: Դուք ևս կարող եք այդ ամենի մասնակիցը դառնալ` հետաքրքրվել իր հետաքրքրություններով, մտնել իր աշխարհ. այդպես ձեր հուզական կապն ավելի ամուր կլինի:

Անհաջողություններ

Որքան էլ ծնողը փորձի հետևել և օգնել երեխային, միևնույն է` նրա կյանքի տարբեր փուլերում լինելու են անհաջողություններ: Ծնողի խնդիրն է կրկին երեխայի կողքին լինել իր համար մեծ կամ փոքր թվացող անհաջողությունների, դժբախտությունների ժամանակ: Երբեք մի թերագնահատեք այդ պահը. խոսեք այդ մասին, հարցեր տվեք, թե նա ինչ է զգում, ինչ է մտածում, ինչպես է տեսնում խնդրի լուծումը։ Մի ծաղրեք նրան, մի ծիծաղեք երեխայի վրա։ Անգամ կարող եք նրան պատմել փոքր տարիքում ձեզ հետ պատահած անհաջողությունների մասին, պատմել թե ինչ եք դուք արել:

Հանուն արդարության կարելի է ասել, որ երեխային պետք են կարուսելներ, շոկոլադներ, փուչիկներ, տարիքին համապատասխան խաղալիքներ, որոնք նրան ուրախություն են պատճառում, բայց եթե այս ամենը նրան մատուցում ենք ժպիտի, սիրո, գուրգուրանքի, ջերմության  հետ միասին, այլ ոչ դրանց փոխարեն: Երեխաները ավելի շատ հիշում ու գնահատում են ծնողների հետ անցկացրած ժամանակը` երբ միասին ֆիլմ են դիտում, խաղ են խաղում, կամ երբ ծնողները մասնակցում են երեխայի համար կարևոր իրադարձություններին  կամ որևէ բան են պատրաստում:

Եվ ամենակարևորը հիշեք` եթե երջանիկ են ծնողները, երջանիկ են նաև երեխաները:

Հեղինակ` մանկական հոգեբան Լալա Պետրոսյան

Հեքիաթը նախատեսված է նախադպրոցական երեխաների համար, ովքեր ունեն մայրիկից բաժանվելու և մենակ մնալու վախ:

Կար-չկար մի մեծ մայրիկ-Կենգուրու կար: Մի օր նա դարձավ աշխարհի ամենաերջանիկ Կենգուրուն, քանի որ փոքրիկ Կենգուրու ունեցավ: Սկզբում փոքրիկ Կենգուրուն շատ նվազ էր, և մայրիկը նրան պահում էր իր փորի վրայի գրպանիկի մեջ: Այնտեղ՝ մայրիկի գրպանիկում, փոքրիկ Կենգուրուն իրեն շատ հարմարավետ էր զգում ու չէր վախենում: Երբ փոքրիկ Կենգուրուն ծարավում էր, մայրիկը նրան համեղ կաթ էր տալիս, իսկ երբ քաղցած էր լինում, մայրիկը նրան գդալով շիլա էր տալիս: Երբ փոքրիկ Կենգուրուն քնում էր, մայրիկը կարողանում էր այդ ընթացքում տունը մաքրել կամ սնունդ պատրաստել:

Երբեմն փոքրիկ Կենգուրուն արթնանում էր և չտեսնելով մայրիկին իր կողքին, սկսում էր շատ բարձր լաց լինել և գոռալ այնքան ժամանակ, մինչև մայրիկը գար և նրան նորից դներ գրպանիկի մեջ: Մի նագամ, երբ փոքրիկ Կենգուրուն նորից լաց եղավ, մայրիկը փորձեց նրան դնել գրպանիկի մեջ, բայց գրպանիկը շատ նեղ էր, և փոքրիկ Կենգուրուի ոտիկները չտեղավորվեցին դրա մեջ: Փոքրիկ Կենգուրուն վախեցավ և ավելի ուժեղ սկսեց լաց լինել: Նա շատ էր վախենում, որ մայրիկը կգնա և նրան միայնակ կթողնի: Այդ ժամանակ փոքրիկը որքան ուժ ուներ սեղմվեց, ծալեց ծնկներն ու խցկվեց գրպանիկի մեջ:

Երեկոյան փոքրիկ կենգուրուն և մայրիկը հյուր գնացին: Այնտեղ ուրիշ երեխաներ էլ կային, նրանք խաղում և ուրախանում էին, կանչում էին փոքրիկ կենգուրուին իրենց միանալու, բայց վերջինս վախենում էր հեռանալ մայրիկից և չնայած որ ուզում էր գնալ և խաղալ մյուսների հետ՝ նա այնուամենայնիվ ամբողջ ժամանակն անցկացրեց մայրիկի գրպանիկում: Ամբողջ երեկոյի ընթացքում նրան ու մայրիկին էին մոտենում մեծահասակ մայրիկներ և հայրիկներ ու հարցնում էին, թե ինչու է այդքան մեծ Կենգուրուն վախենում թողնել մայրիկին և գնալ խաղալու մյուս բալիկների հետ: Դրանից հետո փոքրիկ Կենգուրուն ավելի վախեցավ և մտավ գրպանիկի մեջ այնպես, որ անգամ նրա գլուխը չէր երևում:

Օրեցօր մայրիկի գրպանիկի մեջ ավելի նեղ ու անհարմարավետ էր դառնում: Փոքրիկ Կենգուրուն շատ էր ուզում վազվզել տան շրջակայքի կանաչ բացատում, ավազից ամրոցներ պատրաստել, խաղալ հարևան տղաների և աղջիկների հետ, բայց շատ էր վախենում հեռանալ մայրիկից, այդ պատճառով էլ մայրիկը չէր կարողանում միյանակ թողնել փոքրիկին և անընդհատ նրա հետ էր նստում: Մի առավոտ մայրիկը գնացել էր խանութ: Փոքրիկ Կենգուրուն արթնացավ, տեսավ, որ միայնակ է և լաց եղավ, բայց մայրիկն այդպես էլ չեկավ:

Հանկարծ նա պատուհանից տեսավ հարևան տղաներին, որոնք բռնոցի էին խաղում: Նրանք վազում էին, բռնում իրար և ծիծաղում: Նրանք շատ ուրախ էին: Փոքրիկ Կենգուրուն դադարեց լաց լինել և որոշեց, որ ինքն առանց մայրիկի կարող է ինքնուրույն լվացվել, հագնվել և գնալ երեխաների մոտ: Եվ այդպես էլ արեց: Երեխաները մեծ հաճույքով նրան ընդունեցին իրենց խաղի մեջ, և փոքրիկ Կենգուրուն բոլորի հետ միասին վազում ու թռչկոտում էր: Շուտով եկավ մայրիկն ու գովեց փոքրիկին, որ նա այդքան քաջ ու ինքնուրույն է:

Հիմա արդեն մայրիկն ամեն օր կարող էր գնալ աշխատանքի և խանութ, քանի որ փոքրիկ Կենգուրուն արդեն չէր վախենում մնալ մենակ՝ առանց մայրիկի: Նա գիտեր, որ մայրիկը ցերեկը պետք է լինի աշխատավայրում, իսկ երեկոյան նա անպայման կվերադառնա տուն իր սիրելի փոքրիկի մոտ:

Աղբյուրը՝ «Հոգու լաբիրինթոս․ թերապևտիկ հեքիաթներ», Օ․ Վ․ Խուխլաևայի և Օ․ Ե․ Խուխլաևայի խմբագրությամբ, Մոսկվա, 2005թ․

Հարցեր քննարկման համար

Ինչի՞ց էր վախենում փոքրիկ Կենգուրուն:

Դու է՞լ էիր դրանից վախենում:

Ինչ՞ու հիմա փոքրիկ Կնեգուրուն չի վախենում մնալ մենակ՝ առանց մայրիկի:

Մայրությունը, որքան էլ որ հաճելի է և առաջացնում է բերկրանքի զգացում, նաև ծնում է բազմաթիվ տագնապներ, հատկապես մեր` կատարելապաշտական ժամանակներում: Ինչպե՞ս ճիշտ գրկել երեխային, որպեսզի նա իրեն զգա ապահով և միաժամանակ ազատ, ինչպե՞ս ճիշտ դաստիարակել երեխային, որպեսզի չճնշել նրա ինքնարտահայտումը, ո՞ր տարիքից է կարելի սովորեցնել օտար լեզուներ, որքա՞ն և ինչպիսի՞ տեղեկատվությունն է, որ կարելի է տրամադրել երեխային և ո՞րն է այն շեմը, որից հետո այն ունենում է վնասող ազդեցություն: Այս բոլոր հարցերի հիմքում ընկած է մեկը` ինչպե՞ս լինել օգտակար երեխայի համար: Այլ կերպ ասած` ինչպե՞ս լինել լավ մայրիկ:

Հոգեբանության մեջ կա «բավական լավ մայր» հասկացությունը, (նաև ասում են սովորական մայր), որը մտցրել է հայտնի մանկաբույժ և մանկական վերլուծաբան Վիննիքոթը: Այս հասկացությունն օգտակար է նրանով, որ թույլ է տալիս մայրիկներին հանգիստ վերաբերվել իրենց ոչ-կատարյալ լինելուն:

Աշխատելով բազմաթիվ երեխաների հետ, Վիննիքոթը հասկացավ, որ մայրը, երբ հանգիստ է և ուշադիր է երեխայի կարիքների նկատմաբ, բնազդաբար երեխային տալիս է այն, ինչ նրան պետք է: Իսկ բազմատեսակ կաննոները, թե որն է միակ ճիշտ ձևը այս կամ այն հարցնում, միայն շփոթեցնում և խուճապի են մատնում նրան, և վերջինս կամ մի կողմ է դնում այն, թե ինչ է ասում նրան իր ներքին ձայնը և վարվում է համապատասխան հստակ կաննոների (օրինակ`կերակրում է ըստ հստակ ժամանակացույցի), արդյունքում երեխայի իրական կարիքները կարող են մնալ չլսված և չբավարարված, կամ հետևում է բնության ձայնին (օրինակ` քնում է երեխայի հետ միասին), բայց միաժամանակ կարող է ունենալ մեղքի զգացում, որ սխալ է վարվում:

Վիննիքոթը խորհուրդ էր տալիս բուժ աշխատողներին վստահել մայրիկների ինտուիցիային և չծանրաբեռնել նրանց շատ կանոններով. հանգստացնել նրանց, երբ նրանք տագնապում են` արդյոք ճիշտ են վարվում, թե ոչ, քանի որ, լինելով հոգեպես խաղաղ վիճակում, նրանք ինտուիտիվ գիտեն` ինչ է պետք անել:

Անշուշտ կան որոշ պարզ բաներ, որոնք ընդհանուր են բոլոր մանկահասակ երեխաների համար, ինչպիսին է օրինակ այն, որ մինչև մեկ տարեկան երեխան ընկալում է իրեն որպես մեկ ամբողջություն մոր հետ, և մոր ներկայությունը նրան տալիս է հնարավորություն ձևավորելու իր Ես-ը: Հետևապես առաջինը, ինչ կարող է անել «բավական լավ մայրը» երեխայի համար, դա ֆիզիկապես ներկա լինելն է: Իհարկե կարող է այնպես պատահել, որ նա հիվանդանա և երկար ժամանակ չկարողանա երեխայի կողքին լինել, բայց այդ դեպքում մորը փոխարինում է հայրը, տատիկը կամ դայակը, և այդ դեպքում հաջորդ կետերը վերաբերվում են նրանց:

«Բավական լավ մայրը» կարողանում է հաղթահարել իր տագնապը և հանգստացնել երեխային: Օրինակ, եթե դուք կարողանում եք գոնե որոշ դեպքերում սարսափահար չնետվել երեխային փկելու, երբ նա ընկել է և կարողանում եք գոնե որոշ դեպքերում ասել` «ոչինչ, որ ընկար, քեզ հետ ամեն ինչ կարգին է», փոխարենը ասելու` «ես քեզ չէի ասում` մի վազի», ուրեմն դուք ինչ-որ չափով կարողանում եք հաղթահարել ձեր տագնապները: Եվ նույնիսկ, եթե դեռ չեք կարողանում, կարող եք սովորել:

«Բավական լավ մայրը» սխալվում է: Նա պետք է սխալվի: Մենք երբեմն կարող ենք չհասկանալ` ինչու է երեխան անհանգիստ, երբե՜մն մի քիչ տաք կարող է հագցրած լինենք նրան, երբե՜մն` մի քիչ թեթև: Մեծահասակների սխալներն անհրաժեշտ են երեխային` առերեսվելու համար իրականության հետ, առերեսվելու իր բարկության, տխրության, կարոտի հետ և հաղթահարելու դրանք:

Համաձայն հետազոտությունների, որքան «իդեալական» է մայրը, այնքան ավելի դժվար է երեխային ադապտացվել իրականությանը և ընդունել այն: Նամանավանդ, որ իդեալականության տակ քողարկված է նույն ինքը տագնապայնությունը:

Չորորդը` «բավական լավ մայրն» ունի իր սեփական կյանքը: Նա չի մոռանում իր կարիքների մասին և դրանց նույնպես տեղ է տալիս: Երբ մայրը կարողանում է չանտեսել իր մարմնական և հոգևոր կարիքները, դրանով նա օրինակ է ծառայում երեխաների համար:

Հինգերորդը` «Բավական լավ մայրը» հասկանում է իր զգացմունքները: Հասկանում է, որ նա հոգնած է, այլ ոչ թե ատում է, անհանգիստ է, այլ ոչ թե ջղայնացած: Իհարկե երբեմն կարող է շփոթել, այդպես պատահում է: Բայց հիմնականում կարողանում է տարբերակել դրանք և չի շրջվում տհաճ ապրումներից: Եվ երեխան սովորում է ընդունել իր իսկ բացասական հույզերը:

Կարևոր է հիշել, որ երեխային պետք է ոչ թե կատարյալ մայր, այլ մայր, ում կարելի է սիրել, իսկ երբեմն էլ ատել, ում վրա կարելի է հենվել և ով հավատում է երեխայի ուժերին:

Հեղինակ՝ Մարիա Բաբայան

«Ինչու՞ երեխային հեռու պահել բոլոր տեսակի էկրաններից». շատ հաճախ հանդիպող հարց է։

Թվային տեխնիկայից թույլատրվում է օգտվել 2տ ոչ շուտ, այն էլ 5֊10ր (խորհուրդ է տալիս Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը՝ WHO)։

Թեպետ հոդվածում գրված է, որ հետո տարիքային շեմն իջեցրել են մինչև 1.6տ, բայց անգամ այդ դեպքում երեխային մենակ էկրանի մոտ թողնել չի կարելի։

0֊1 տարեկանում երեխան աշխարհն է ճանաչում շոշափելով, ծնողների հետ հուզական կոնտակտի միջոցով, զգալով, ամեն ինչը բերանը տանելով (երբ երեխան ինչ որ բան բերանն է տանում, դա չի նշանակում երեխան սոված է, այլ՝ այդ կերպ ճանաչում է աշխարհը)։

0֊3 տարեկան հասակում երեխայի առաջատար գործունեությունը հուզական կապն է, շարժումների, տեսածի, լսածի ընդօրինակումը։

Էկրանից լսած խոսքը «կենդանի» խոսք չէ, երկխոսություն չէ և չի կարող երեխայի համար հաղորդակցման միջոց հանդիսանալ։ Ավտոմատ արտասանվող բառեր, արտահայտություններ կարող է կրկնել, բայց դա խոսք համարել չի կարելի և երբեմն որպես հաղորդակցման միջոց հանդիսանալ չի կարող։

Երեխաները, հատկապես ուշադիր նայում են գովազդները, գիտե՞ք ինչու։ Որովհետև գովազդում և շատ մուլտֆիլմերում վայրկյանում 24 կադր է, որը կլանում է երեխայի ուշադրությունը (ավելի մանրամասն իմանալու համար փնտրեք 24 fps):

Երբ փոքր տարիքից երեխան հեռուստացույց, պլանշետ և այլ թվային տեխնիկայից է օգտվում, նա իմաստը չի ընկալում ամբողջությամբ, այլ նրան գրավում են գույները և կադրերի արագ սահքը, ինչը հանգեցնում է նրան, որ հետագայում երեխան չի խաղում խաղալիքներով, անգամ գունավոր խաղալիքներով ու գրքերով, քանի որ երեխան սովոր է, որ այդ գունավոր առարկաները պետք է շարժվեն, թռչկոտեն և այլն։ Իսկ ինչպես գիտենք, խաղը երեխայի զարգացման ամենալավ միջոցն է, որն անփոխարինելի է ցանկացած այլ գործունեության հետ։

Ինչի՞ կհանգեցնի երկարատև թիվի նայելը՝ խոսքի զարգացման հապաղում, մտածողության, ուշադրության, հիշողության, տրամաբանության, ընկալման թերզարգացում։ Երեխայի մտածողությունը դառնում է մակերեսային, երեխան չի տրամաբանում, եզրահանգում չի անում, ամեն ինչ մուլտում մատուցվում է պատրաստի և կարիք չկա «ուղեղն» աշխատեցնել։ Երեխան կարող է ունենալ նաև վարքի խանգարում, ընդհուպ մինչև գերակտիվություն, որը հետագայում թույլ չի տալիս սովորել դպրոցում, որևէ աշխատանքի վրա երկարատև կենտրոնանալ և այլն։

Գիտե՞ք, այժմ որոշ երկրներում (օրինակ Ռումինիայում) կիրառության մեջ է դրվում թվային տեխնիկայից առաջացած աուտիզմ տերմինը (վիրտուալ աուտիզմ), որի առաջացման միակ պատճառը թվային տեխնիկայից շատ օգտվելն է։

Դադարեցրե՛ք և վերջ, հատկապես փոքր տարիքում։ Եթե չեք հասցնում խաղալ, ոչինչ, Դուք էլ մարդ եք և հոգնում եք։ 
Զբոսանքի գնացեք միասին, թող գործերը սպասեն։ Շատ կարևոր է երեխայի և ծնողների (հատկապես մայրիկի) հոգեկան առողջությունը։

ԼՐԱՑՈՒՄ. երբ երեխան ուտում է միայն թիվի նայելով, երեխայի գլխուղեղը չի ընկալում, որ ինչ-որ բան է ուտում, քանի որ գլխուղեղը զբաղված է այլ բանով։ Իսկ ի՞նչն է կարևոր էստեղ։ Երբ երեխան նայում է սննդին, պատրաստվում ուտելուն, գլխուղեղը համապատասխան հրահանգ է ուղարկում ստամոքսին, որ ստամոքսահյութ արտադրի, շուտով սնունդ է հայտնվելու այնտեղ և պետք է մարսել։ Նաև, երեխան չի զգում սովի ու քաղցի տարբերությունը, և ստացվում է Դուք ունեք չուտող երեխա և դեռ տարիներ շարունակ պիտի տանջվեք, որ ուտել սովորի ինքնուրույն։

Երեխայի սննդակարգում հնարավորինս շուտ անցում կատարեք տրորած (ոչ միասեռ, բլենդերով մանրացրած), ապա կտորներով և ամբողջահատիկ սննդին։ 
Ինչու՞։ Որովհետև, երբ երեխան սկսում է ծամել, զարգանում են բերանի ծամող մկանները։ Իսկ խոսքը զարգանում է արտաբերական մկանների (գրեթե նույնն է, ինչ ծամող մկանները) լավ զարգացած ֆոնին։

Հղումներ․
1․ https://www.sheknows.com/parenting/articles/1136695/how-bad-is-tv-before-age-2/
2․ https://primelestiri.md/psihologii-atentioneaza-parintii-tot-mai-multi-copii-sufera-de-autism-virtual—67852.html

Հեղինակ՝ Մարիամ Պետրոսյան

· Անկեղծ եղեք։

Երեխաները շատ լավ զգում են, երբ դուք կեղծում եք։ Մի փորձեք ավելորդ վստահ կամ անվախ թվալ։ Թեթև մտահոգության արտահայտումը չի վնասի երեխաներին։

· Թույլ տվեք երեխաներին խոսել։

Իրենց ապրումների ու մտքերի մասին խոսելը նաև իրենց լսածն ու տեսածը պատմելը թեթևություն է հաղորդում, ինչպես նաև օգնում է միասնույթուն և համախմբվածություն զգալ։ Երեխաներին լսելը նաև կօգնի կողմնորոշվել, թե ինչպիսի աջակցության կարիք և ինչպիսի հարցեր ունեն նրանք։

· Աշակերտներին վստահեցրեք, որ անհրաժեշտ ամեն ինչ արվում է խաղաղությունը վերականգնելու համար։

Որոշ երեխաների ընտանիքներից ևս զինվորներ կան սահմանին, ոմանք այսօր գնում են սահման, և երեխաներին պետք է վստահեցնել, որ նրանք գիտեն, թե ինչ են անում, և նրանք ուժեղ են միասին։ Պետության և արտաքին աջակցության մասին ևս նշեք, որպեսզի երեխաներն իմանան, որ իրենք և իրենց հարազատները մենակ չեն։

· Թույլ տվեք խոսել զոհվածների մասին։

Որոշ երեխաներ կցանկանան խոսել զոհվածների մասին, հարցեր տալ։ Մի վախեցեք այս թեմայից, թույլ տվեք երեխաներին խոսել և արտահայտվել։ Նրանք հարցեր կունենան, որոնց դժվար է պատասխանել։ Սակայն հարցերը պետք է հնչեն։ Բացատրեք երեխաներին Ձեր կարծիքով և այն համոզմունքներով, որ դուք ունեք, այն հավատով, որը Ձեր ներսում է, թե ինչու են զոհվել մեր տղաները։ Չկան հստակ և ճիշտ պատասխաններ, կան անկեղծ պատասխաններ։

· Խուսափեք որևէ վախ ներշնչող արտահայտությունից։

Մի պատմեք թուրքերի դաժանության, եղեռնի զոհերի և անցյալում տեղի ունեցած այլ դաժան պատմություններ։ Դրանք դժվար է ընկալել ու հասկանալ անգամ մեծահասակին։ Երեխաները չեն կարող հասկանալ այդ աստիճան դաժանությունն ու վայրագությունը, նրանք կսկսեն վախենալ։

· Ասեք, թե ինչով կարող են իրենք օգնել։

Յուրաքանչյուր ոք իրեն ավելի լավ է զգում, երբ կարող է մասնակից լինել, օգնել որևէ բանով։ Աշակերտները ևս կարող են օգնել։ Խոսեք ցանցային անվտանգության մասին, սոցիալական ցանցերում նրանց ակտիվության, կիսվող նյութերի, պաշտոնական կայքերի մասին։ Սա շատ կարևոր է։ Երեխաները կարող են օգտակար լինել, ինչպես նաև, նրանք իրավունք ունեն պաշտպանված լինելու նաև սոցցանցերում։

· Եթե որևէ մեկը հուզվել է, թույլ տվեք, սպասեք, խաղաղ եղեք, մինչև երեխան հանգստանա։

Մենք սովորաբար վազում ենք հանգստացնելու և խաղաղեցնելու լաց լինող երեխային։ Դրանով իսկ թույլ չենք տալիս նրան արտահայտել իր զգացմունքներն ու արգելում ենք տխուր լինել։ Այսպես անել պետք չէ։ Թույլ տվեք, համբերատար եղեք, սպասեք, լռություն ապահովեք (երեխաները հաստատ կզգան պահի լրջությունը, երբ դուք լռեք) մինչև երեխան հանգստանա։ Ասեք, որ հասկանում եք, թե ինչքան դժվար է, որ Դուք ևս շատ հուզված եք, որ Դուք ևս տխուր եք։

· Վերադարձեք դասին և բնականոն կյանքին։

Երեխաները ամենաշատը տագնապում են, երբ իրենց կյանքի բնականոն ընթացքը շեղվում է։ Նրանց պետք է օգնել վերադառնալ իրենց սովորական կյանքի ռիթմին և դասերին։ Ոչ մի դեպքում դասերը մի խափանեք։ Դուք զինվոր եք հայրենիքի ներսում։