Կյանքում մեծանալ քրոջ կամ եղբոր հետ, նշանակում է ունենալ հարազատ մարդ, ում հետ կարելի է խաղալ, զբոսնել, պատմություններ հորինել, կիսվել դժվարություններով և հաջողություններով, խորհուրդ հարցնել, այսինքն՝ զգալ, որ դու մենակ չես: Սակայն նախքան իրական ջերմ հարաբերությունների առաջացումը, անհրաժեշտ է անցնել երկար ճանապարհ, որտեղ գրեթե հնարավոր չէ խուսափել վեճերից, խանդից, անհանդուրժողականությունից, մրցակցությունից և այլն: Իսկ ինչու՞ են առաջանում վեճերը քույրերի և եղբայրների միջև: Անդրադառնանք մի քանի կարևոր պատճառի.
- Ամենահաճախ հանդիպող պատճառը մրցակցությունն է ծնողների ուշադրության և սիրո համար: Յուրաքանչյուր երեխա ուզում է լինել միակը և ստանալ հայրիկի և մայրիկի ողջ սերը: Երեխաները խանդում են, նեղվում են, բարկանում են, իսկ ծնողները բախվում են այն խնդրի հետ, թե ինչպես ցույց տալ, որ երեխաներից յուրաքանչյուրը յուրահատուկ է և սիրված: Դրա համար անհրաժեշտ է նկատել յուրաքանչյուր երեխայի անհատական առանձնահատկությունները և պահանջմունքները: Հաճախ ծնողները կարծում են, որ երեխաների խանդից, վեճերից խուսափելու համար, նրանց պետք է միշտ նույն բանը նվիրել կամ նույնությամբ խրախուսել: Սակայն դա ամենևին չի լուծում հարցը, որոշ դեպքերում էլ նույնիսկ խորացնում է խնդիրը: Օրինակ՝ կարելի է գնել գունավոր մատիտներ նկարչության սիրահարին, իսկ գնդակ՝ սպորտի սիրահարին, ապագա մաթեմատիկն ուրախ կլինի լսել գովասանք խնդրի արագ լուծման համար, իսկ ֆուտբոլիստը՝ գնդակի հետ հմտորեն վերաբերվելու համար և այլն:
Անհրաժեշտ է յուրաքանչյուր երեխայի հետ առանձին ժամանակ անցկացնել՝ իրականացնելով այն գործողությունը, որը հետաքրքիր և անհրաժեշտ է հենց իրեն: Պարտադիր չէ, որ այդ ժամանակը հավասարապես բաշխվի, օրինակ՝ կարելի է 1,5 ժամ տրամադրել մեծ աղջկան կարևոր քննությանը նախապատրաստվելու համար, իսկ 40 րոպե՝ փոքր աղջկա հետ ընկերուհու հետ ունեցած վեճը քննարկելու համար:
Օգտագար է նաև երեխաներին ցույց տալ, որ ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամը կյանքի տարբեր փուլերում կարող է ավելի շատ ուշադրության և հոգատարության կարիք ունենալ: - Հաջորդ պատճառն այն է, որ ծնողներն ու այլ մեծահասակներ իրենք են հրահրում կամ խորացնում մրցակցությունը երեխաների միջև՝ պարբերաբար համեմատելով նրանց: Երբեմն դա տեղի է ունենում նյարդայնության, հոգնածության և դժգոհության արդյունքում. «Նայի´ր, թե ինչ հավաք է քրոջդ սեղանը, իսկ քո՞նը», «Եղբայրդ կես ժամում ավարտեց տնային առաջադրանքները, իսկ դու դեռ չես էլ սկսել», սակայն, եթե դաստիարակության նման ոճը դառնում է սովորական, դա իր բացասական հետքն է թողնում երեխաների հարաբերությունների վրա: Ընտանիքում յուրաքանչյուր երեխայի հետ շփման ժամանակ պետք է անընդհատ հիշել, որ նա առանձնահատուկ է և քրոջ կամ եղբոր պահվածքը իր հետ կապ չունի:
- Կոնֆլիկտներ հաճախ տեղի են ունենում երեխայի անձնական սահմանների խախտման դեպքում: Օրինակ՝ մեծ եղբոր խաղալիքները տալիս են փոքրին, առանց վերջինիս թույլտվությունը ստանալու, քույրը հագնում է մյուս քրոջ հագուստը առանց հարցնելու և այլն: Նմանատիպ երևույթները երեխաների մոտ առաջացնում են անարդարության զգացողություն, սեփական տարածքը պաշտպանելու, քրոջից կամ եղբորից վրեժ լուծելու, ծնողներին իր ճիշտը ապացուցելու ցանկություն: Նմանատիպ վեճերը կանխարգելելու համար անհրաժեշտ է հարգել ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամի անձնական սահմանները՝ հաստատելով կանոն, որ յուրաքանչյուրն ինքն է որոշում, թե ինչպես վարվի իր իրերի հետ, երբ և ում հետ դրանք կիսի: Իհարկե սրան զուգահեռ անհրաժեշտ է երեխաներին սովորեցնել հոգատարության, միմյանց հետ ինչ-որ բան կիսելու կարևորությունը՝ սեփական օրինակով, ընտանեկան ավանդույթներ ստեղծելով, բայց ոչ մի դեպքում չպարտադրելով, քանի որ հետագայում՝ հասուն կյանքում, սեփական սահմանները ճանաչելը և դրանք պաշտպանելը անհրաժեշտություն են դառնում:
- Ի վերջո քույրերի և եղբայրների միջև պայքարը միմյանց նկատմամբ առավելությունը ցույց տալու, սեփական թերարժեքությունը հաղթահարելու ձևերից մեկն է: Երեխաները դեռ նոր են սովորում հասկանալ սեփական պահանջմունքները և հույզերը, դժվարանում են ինքնուրույն դրանք ընդունելի ձևով արտահայտել: Միմյանց նկատմամբ լի են երկակի զգացումներով՝ վրդովմունքից, զայրույթից, ատելությունից մինչև քնքշանք, հոգատարություն, հետաքրքրություն, սեր: Անհրաժեշտ է ընդունել երեխայի երկակի զգացումները քրոջ կամ եղբոր նկատմամբ, սովորեցնել և հնարավորություն տալ դրանք արտահայտել ընդունելի և անվտանգ ձևերով, օրինակ՝ արձագանքելով երեխայի հույզերին, սովորեցնելով սեփական զգացմունքները և ցանկությունները բառերով արտահայտել. «Դու այնքան էիր բարկացել, երբ քույրդ առանց հարցնելու վերցրել էր խաղալիքդ, որ ուզում էիր իրեն ցավեցնել, մյուս անգամ փորձիր իրեն զգուշացնել խոսքերով, օրինակ՝ «Ես թույլ չեմ տալիս, որ դու առանց հարցնելու վերցնես իմ խաղալիքը» և այլն:
Ինչպե՞ս վարվի ծնողը, երբ վիճում են երեխաները
Հաճախ ծնողները երկմտում են, թե երբ է անհրաժեշտ միջամտել երեխաների վեճին, իսկ երբ՝ թողնել, որ ինքնուրույն հաղթահարեն: Անհրաժեշտ է անհապաղ միջամտել, երբ վեճերն ուղեկցվում են բռնությամբ կամ երեխաներից մեկը չարաշահում է իր իշխանությունը: Մնացած դեպքերում կարելի է թողնել, որ երեխաները փորձեն ինքնուրույն դուրս գալ իրավիճակից:
Առաջարկում ենք մի քանի սկզբունք, որոնց ծնողները կարող են հետևել երեխաների վեճերը հաղթահարելու համար:
- Վեճերի հաղթահարման ժամանակ ընդունեք ոչ թե դատավորի դերը (փնտրեք մեղավորներ, սահմանեք պատիժներ), այլ եղեք խաղաղապահ միջնորդի դերում (օգնեք հանգստանալ, հասկանալ ինչ տեղի ունեցավ և միասին լուծումներ փնտրեք):
- Սկզբում փորձեք կարգավորել երեխաների հուզական վիճակը (կարգի բերել շնչառությունը, հաշվել մինչև 10-ը, բարձին հարվածել, ջուր խմել, լվացվել և այլն), այնուհետև սկսեք խոսակցությունը:
- Առաջարկեք վեճի մասնակիցներին արտահայտել մտքերն ու ապրումները առանց վիրավորելու և մեղադրելու հակառակ կողմին:
- Հիշեցրեք, որ յուրաքանչյուրն իրավունք ունի զգալ ամեն հույզ, բայց դրանց արտահայտման ոչ բոլոր ձևերն են ընդունելի:
- Կիսվեք իրավիճակի վերաբերյալ ձեր պատկերացումներով՝ չմոռանալով խաղաղապահի դերի և չեզոքության մասին, ինչպես նաև դրսևորեք վստահություն, որ խնդիրը լուծելի է:
- Փորձեք ոչ միայն հաղթահարել տվյալ վեճը, այլ նաև մտածել տարբերակներ հետագայում նմանատիպ վեճերը կանխարգելելու համար: Որպես օրինակ՝ կարող եք օգտագործել մտքերի գրոհի մեթոդը: Առաջարկեք երեխաներին հերթով նմանատիպ խնդիրների լուծման համար որքան հնարավոր է շատ միջոցներ առաջարկել և միասին ընտրեք դրանցից ամենաօգտակարներն ու ամենահետաքրքիրները:
Որպես վերջաբան ուզում ենք նշել նաև կոնֆլիկտների դրական կողմերի մասին: Դրանք սովորեցնում են երեխաներին ձևակերպել և պաշտպանել սեփական կարծիքը, արտահայտել հույզերը, լսել այլ տեսակետներ և հարգել դրանք: Կոնֆլիկտները ցույց են տալիս, թե ինչպես լուծել խնդիրները, փոխզիջումների գնալ, բանակցել, դարձնում են երեխաներին ավելի ճկուն և սթրեսակայուն:
Նյութը ներկայացրեց հոգեբան Վարդուհի Տիգրանյանը։
